Tarım zehirleri (pestisit) açısından sıfır kalıntılı* ürünlerin adresi %100 Ekolojik Pazarlar İstanbul, İzmit ve Kayseri halkına hizmet veriyor.
Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği, belediyeler ve Tarım ve Orman Bakanlığı’na bağlı İl ve İlçe Tarım ve Orman Müdürlükleri tarafından %100 Ekolojik Pazarlar’da satışa sunulan birçok farklı ürün grubundan alınan numuneler akredite laboratuvarlarda inceleniyor. Muayene ve analiz raporu sonuçları Buğday Derneği tarafından takip ediliyor, ilgili üretici ve esnaftan temin ediliyor.
Buğday Derneği’nin danışmanlığında kurulan Bakırköy, Kartal ve Şişli %100 Ekolojik Pazarlar; İzmit %100 Ekolojik Pazar; mevsimlik olarak kurulan Kayseri Kocasinan %100 Ekolojik Pazarlar’daki ürünlerin denetlenmesi ve analiz çalışmaları 2022 yılı boyunca devam etti.
Kartal, Şişli, Bakırköy %100 Ekolojik Pazarlar’da Buğday Derneği desteği ile belediyelerin gerçekleştirdiği denetimler ve alınan numunelerin yanı sıra, 2022 yılında İstanbul İl ve İlçe Tarım ve Orman Müdürlükleri tarafından domates, biber, patlıcan, ıspanak, kabak, bezelye, havuç, patates, roka, çilek, erik, portakal, mandalina, kayısı ve zeytinyağı gibi farklı ürün gruplarından alınan 17 numune sonucunda hiçbir tarım zehri kalıntısına rastlanmadı.
Buğday Derneği’nin Kapadokya Organik Tarım Üreticileri Birliği Derneği işbirliği ile katkı sunduğu Kayseri Kocasinan %100 Ekolojik Pazarlar’da da ilgili İl ve İlçe Tarım ve Orman Müdürlükleri tarafından alınan 25 numunenin sonucu temiz çıktı.
Her şey kayıt altında ve izlenilebilir
Hem tüketicinin hem de dürüst üreticilerin ve esnafın haklarını korumak adına yapılan denetimler ve analizler %100 Ekolojik Pazarlar’ın açıldığı günden beri düzenli olarak sürdürülüyor. Benzer hassasiyet ve denetimler ilgili Bakanlık ile kontrol ve sertifikasyon kuruluşları tarafından arazilerde, depolarda, pazarlama noktalarında düzenli ve habersiz olarak yapılıyor. Kontrol ve sertifikasyon kuruluşlarınca yapılan bu denetimler sadece analizlerle sınırlı olmayıp, her bir üreticinin kullandığı tohumdan, gübreye; zirai mücadele yönteminden, toprağı korumak için yaptığı uygulamalara kadar her şey kontrol altında tutuluyor, kayıt altına alınıyor, satış miktarları hasat miktarlarından düşülerek stok takibi yapılıyor. Bu sebeple, %100 Ekolojik Pazarlar’a gelen her ürüne ait mali belge ve miktar bilgileri haftalık olarak ilgili kontrol ve sertifika kuruluşlarınca bildiriliyor.
Belediyeler ve Buğday Derneği tarafından alınan numunelerde kalıntı çıkması durumunda konu belediye başkanlığındaki komisyonlarca değerlendiriyor, hem gerekli yaptırımlar uygulanıyor hem de ilgili kontrol ve sertifika kuruluşları ile işbirliğine geçiliyor.
Analiz sonuçları Buğday Derneği’nin %100 Ekolojik Pazarlar’da yer alan halkla ilişkiler standında şeffaf bir şekilde vatandaşlar ile paylaşılıyor.
Sağlıklı, güvenilir gıda herkesin hakkı. Buğday Derneği sağlıklı ve güvenilir gıda için çalışmalarına devam ediyor.
*Organik tarım ürünlerinde, konvansiyonel ürünlerde olduğu gibi maksimum kalıntı limiti bulunmuyor, sıfır kalıntı olması gerekiyor.
Yukarıda adı geçen pazarlar, Buğday Derneği’nin danışmanlığını yaptığı %100 Ekolojik Pazarlar’dır. Adı geçmeyen pazarlara ilişkin bilgiyi, ilgili belediyelere sorabilirsiniz. Bulunduğunuz il ya da ilçede de %100 Ekolojik Pazar açılmasını istiyorsanız, bu talebinizi yine ilgili belediyenize iletebilirsiniz.
Pestisitler en çok anne karnındaki bebeklere ve çocuklara zarar veriyor. Anne sütünde, yeni doğan bebeklerin göbek bağında ve ilk dışkılarında bile pestisit kalıntıları bulunuyor. Oysa araştırmalar, hamilelik döneminde organik ürünler ile beslenmenin pestisit maruziyetini önemli ölçüde azalttığını söylüyor.
Enviroment International’da yayınlanan bir araştırma, hamilelik döneminde pestisit maruziyetini inceledi. Hamile kadınlarla yapılan ilk uzun dönemli organik beslenme çalışmasını gerçekleştiren araştırmacılar, hamileliğin son altı ayında pestisit (tarım zehiri) kullanımının yaygın olduğu konvansiyonel meyve ve sebzeler yerine organik beslenmenin piretroid grubu böcek zehirlerine maruziyeti önemli ölçüde azalttığını ortaya koydu.
Sigara kullanmayan 18-35 yaş aralığındaki 20 hamile kadından haftalık olarak idrar numuneleri alındı. Piretroid insektisitlerin biyolojik belirteçlerinin analiz edildiği çalışmada, organik ürün tüketenlere kıyasla, konvansiyonel ürün tüketen grubun pestisit maruziyetinin 3.5 kat daha yüksek olduğu görüldü.
Doğum öncesinde piretroid grubu böcek zehirlerine maruz kalmak, çocuklarda nörolojik ve bilişsel gelişimi zayıflatıyor. Özellikle meyve ve sebze tüketimi piretroid grubu pestisitlere maruziyetin birincil kaynakları arasında yer alıyor. Araştırmanın sonuçlarına göre, hamile kadınların zehirsiz ve organik gıdalarla beslenmesi, anne karnından başlayarak çocukların sağlıklı gelişiminin sağlanmasında önemli bir fırsat sunuyor.
Zehirsiz Kampanya’ya destek olun, paylaşın, sesimize güç verin; geleceğimizi zehirleyen pestisitler yasaklansın: Change.org/ZehirsizSofralar
Sağlıklı gıdanın adresi %100 Ekolojik Pazarlar
Türkiye’de organik tarımın yaygınlaşması için yeni ve öncü bir model oluşturan Buğday Derneği’nin danışmanlığında kurulan %100 Ekolojik Pazarlar, Türkiye’nin birçok farklı noktasından 900’ün üzerinde üreticinin sağlıklı ürünlerini 15 yıldır tüketiciler ile buluşturuyor.
İlk olarak 2006 yılında İstanbul – Şişli’de açılan %100 Ekolojik Pazarlar, bugün Kartal ve Bakırköy’ün ardından, İstanbul dışında Kayseri Kocasinan’da ve İzmit’te hizmet veriyor. Tarım zehirlerini yani pestisitleri kullanmadan, organik sertifikalı üretim yapan üreticiler ve üretici temsilcileri, müşterileriyle kurdukları organik bağları her geçen gün daha da güçlendiriyor.
%100 Ekolojik Pazarlar hakkında ayrıntılı bilgi için www.ekolojikpazarlar.org sayfasını inceleyebilirsiniz.
Organik tarım üreticisi Halil Hallaç, Buğday E-Dergi’nin her sayısında bahçe ve balkonlarınızdaki bitkilerin sağlığı için kolayca uygulayabileceğiniz doğa dostu, pratik öneriler veriyor.
Zehirsiz gıda üretirken toprağı beslemek, bitkiyi korumak oldukça önemli. Haftada bir gün bahçeye gitmek yeterli değil, daha fazla gözlemlemek ve incelemek gerekiyor. Eğer ürününüzü bir hastalığa yakalatırsanız o ürünü sürüp geçmek zorunda kalırsınız, bir daha ürün alamazsınız.
Toprağı beslemek için büyükbaş hayvan gübresi kullanabilir veya evinizdeki organik atıklarla yaptığınız komposttan faydalanabilirsiniz. Ancak bunlar size zahmetli geliyor ise daha kısa bir zamanda etkili sonuçlar alabilmenizi sağlayacak, bitkilerinizin vitamin ihtiyacını karşılayacak doğa dostu bir yöntemim var. Gelin, birlikte deneyelim. […]
Halil Hallaç’ın yazısını Buğday E-Dergi’nin yeni sayısından okuyabilirsiniz. Abone olmak için buraya tıklayın.
Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği Genel Müdürü Batur Şehirlioğlu, Anadolu Ajansı’ndan Güç Gönel’e yaptığı açıklamada, tarımsal üretimde kullanılan pestisitlerin sadece %10’luk bölümünün hedef bitkiye gittiğini, kalan %90’lık kısmının hedefte olmayan havaya, toprağa ve suya karıştığını anlattı.
Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği öncülüğünde yürütülen “Zehirsiz Sofralar” projesi, pestisit kullanımını azaltarak üreticilerin organik tarıma yönelmesini sağlamayı hedefliyor.
Endüstriyel tarımda çok sayıda pestisit, yani tarım zehri kullanılıyor. Pestisitler bitkilere zarar veren böcek ve mantarları öldürüyor ama aynı zamanda faydalı böcekler ve kuşlar gibi diğer canlıları da olumsuz etkiliyor.
Tarımda kullanılan pestisitlerin yarattığı tehlikeye dikkati çekmek için 100 sivil toplum kuruluşu ve inisiyatifi, Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneğinin girişimleri ve Avrupa Birliği’nin finansman desteğiyle “Zehirsiz Sofralar” adıyla bir projeyi hayata geçirdi.
Pestisit kullanımının azaltılması ve doğa dostu tarım yöntemlerinin desteklenmesi yönünde bir çağrıyla yola çıkılan proje kapsamında açılan imza kampanyasına 150 bine yakın kişi destek verdi.
Zehirsiz Sofralar Sivil Toplum Ağı’nın girişimleri hükümet nezdinde de karşılık buldu ve Tarım ve Orman Bakanlığı kampanya süresinde pestisitlerdeki 25 etken maddenin kullanımını yasakladı.
“Pestisitlerin sadece yüzde 10’u hedef organizmaya ulaşıyor”
Projenin yürütücüsü Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği Genel Müdürü Batur Şehirlioğlu, AA muhabirine yaptığı açıklamada, tarımsal üretimde kullanılan pestisitlerin sadece yüzde 10’luk bölümünün hedef bitkiye gittiğini, kalan yüzde 90’lık kısmının hedefte olmayan havaya, toprağa ve suya karıştığını anlattı.
Pestisitlerin su kaynakları aracılığıyla sucul canlılara bile ulaştığını vurgulayan Şehirlioğlu, “Pestisitler, su kaynaklarımızda yasaklandıktan onlarca yıl sonra bile bulunabilmektedir.” dedi.
Zehirsiz Kampanya‘ya destek olun, biyoçeşitliliğe zarar veren, dünyayı zehirleyen pestisitler yasaklansın.
Dünyada pestisit olarak bine yakın, Türkiye’de ise 350’ye yakın aktif madde kullanıldığını anlatan Şehirlioğlu, Avrupa Birliği’ne uyum sürecinde Türkiye’de bazı pestisit etken maddelerinin yasaklandığını aktardı.
Yasaklanan pestisit etken maddelerinin sayısının gün geçtikçe arttığını belirten Şehirlioğlu, “Zehirsiz Kampanya öncesinde yasaklanan pestisit etken maddesi sayısı 180’in üzerindeydi. Kampanya sürecinde 25 etken madde daha yasaklandı ve bu rakam 200’ün üzerine çıktı.” bilgisini verdi.
Dernek olarak sağlıklı, adil, sürdürülebilir ve ekolojik temellere dayalı bir tarım gıda sistemi önerdiklerini anlatan Batur Şehirlioğlu, Şile Belediyesi ile Türkiye’de organik pazarları ilk açan dernek olduklarına değindi.
Ekolojik pazarlar, bahçe projesi, Toplum Destekli Tarım Projeleri gibi yeni modeller ürettiklerini, üreticiden tüketicilere yerel projelere ağırlık verdiklerini belirten Şehirlioğlu, bu çerçevede hem Tarım ve Orman Bakanlığı hem belediyeler hem üreticiler hem de tüketicilerle birlikte çalıştıklarını dile getirdi.
Zehirsiz Sofralar projesi ile pestisitlerin kullanımının kademeli olarak azaltılması ve bir vadede tamamen kaldırılmasına yönelik bir politika ve strateji geliştirilmesini talep ettiklerini belirten Batur Şehirlioğlu, “Ancak bu alternatif olmadan mümkün değil. Alternatif tarım sistemlerinin, yöntemlerinin desteklenmesini Bakanlıktan talep ettik. Ayrıca şeffaflık istedik.” dedi.
Türkiye’de organik tarım yapılan arazilerin toplam tarım alanları içindeki oranının yüzde 2 civarında olduğunu ifade eden Batur Şehirlioğlu, Tarım ve Orman Bakanlığından organik tarım konusunda desteklerin artmasını istediklerini söyledi.
AB topraklarında 2030 yılında pestisitlerin yüzde 50’sinin tüketiminin azaltılması yönünde bir karar alındığını belirten Şehirlioğlu, “Bizim de aslında Tarım ve Orman Bakanlığımızdan talebimiz bu. Pestisitsiz bir tarım hemen yarın mümkün değil ama bunun için enstitülerimiz, üniversitelerimiz başta olmak üzere çalışmaları başlatırsak iyi bir stratejiyle bu hedeflere 2030’da, 2040’ta ulaşmak mümkün.” ifadelerini kullandı.
Piyasada üzerinde “Organik” olduğu yönünde ifadeler bulunan ürünlere de dikkati çeken Şehirlioğlu, şöyle konuştu:
“Organik, GDO’suz, doğal, köy ürünü, saf gibi tüketiciyi yanıltıcı ifadeleri önlemek için Avrupa ve Türkiye’de bir Organik Tarım Mevzuatı çıkartıldı. Türkiye’de organik tarım konusunda kanun ve yönetmelikler var. Bu konuda öncü bir ülke Türkiye. Piyasada paketli ürünlerde etiketine baktığımız zaman Tarım Bakanlığımızın organik ürünler için çıkardığı bir logo var. Bu konuda denetim için yetkilendirilmiş sertifikasyon kuruluşları var, onların verdikleri sertifika numaraları var. Açık ürünler için de sertifikalar var. Tüketiciler açık ürünlerde organik tarım sertifikasını talep edebilirler.”
Tarım ve Orman Bakanlığı’nın ev sahipliği yaptığı “Organik Tarım ve İyi Tarım Uygulamaları Sektör Toplantısı” gerçekleştirildi.
Toplantıya Tarım ve Orman Bakan Yardımcısı Ayşe Ayşin Işıkgece, Bitkisel Üretim Genel Müdürü Dr. Mehmet Hasdemir, Gıda Kontrol Genel Müdürü Harun Seçkin, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürü Dr. Nevzat Birişik, Cumhurbaşkanlığını temsilen Uzman Nafiye Çavuş, Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği Genel Müdürü ve Zehirsiz Sofralar Platformu Temsilcisi Batur Şehirlioğlu, Ekolojik Tarım Organizasyonu Derneği Ankara Şube Başkanı Dr. Sabiha Ünal, Tarım Gıda Etiği Derneği Üyesi A. Ü. Ziraat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Erdoğan Güneş, Organik Ürün Üreticileri ve Sanayicileri Derneği (ORGÜDER) Yönetim Kurulu Başkanı Muharrem Doğan, Bakanlık bürokratları ve İyi Tarım Uygulamaları ve Organik Tarım Daire Başkanlığı personeli katılım sağladı.
Toplantıda Organik Tarım ve İyi Tarım Uygulamaları, iklim değişikliğinin tarımsal üretime etkileri, dünya genelinde ve ülkemizde yaşanan gıda israfı, tarımsal üretimdeki pestisit kullanımı, organik ürünlerin pazarlanmasında geliştirilen yöntemler, organik gıda tedarikçileri ve organik tarım yapan çiftçilerin DİTAP üzerinden buluşturulması gibi birçok konuda sektörün görüş ve önerileri alınarak değerlendirme yapıldı.
Ekolojik Tarım Organizasyonu Derneği Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Uygun Aksoy, dünyada ve Türkiye’de tarım sisteminin dönüşümünü ele aldığı yazısında, organik tarım uygulamalarının iklim krizi ile mücadeledeki önemine ve Türkiye’nin tarım stratejilerindeki eksikliklere dikkat çekti.
Yazı: Prof. Dr. Uygun Aksoy – Ekolojik Tarım Organizasyonu Derneği Yönetim Kurulu Başkanı
İklim değişiklikleri özellikle son yıllarda yaşamımızı derinden etkilemektedir. Günümüzde, iklim değişikliğinin yanında birçok tehdit ile karşı karşıya olan tarım, vazgeçilmez ve stratejik bir sektördür.
Çevreye olan etkileri ve iklim değişikliği açısından bakıldığında; tarım ve gıda üretiminde fosil yakıt, gübre ve pestisit kullanımı, girdilerin ve gıdanın üretim yerinden kullanıcıya kadar olan taşınması ve dağıtımı gibi süreçler de dâhil edildiğinde, tarımsal faaliyetlerin sera gazı emisyonlarındaki payı %30 civarında. Ancak ekolojik uygulamalara dayalı olarak yapılan tarım, iklim değişikliğine adaptasyon ve uzun vadedeki hedeflere erişim noktasında çözüm olarak ortaya çıkmaktadır. Ekolojik yönetim modelleri, bir yandan emisyon azalışı sağlarken diğer yandan artan karbon bağlama kapasitesi ile iklim krizine çift yönlü katkı sağlamaktadır.
Bakanlık organik tarımı göz ardı ediyor
Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından hazırlanan “Türkiye İklim Değişikliği Stratejisi 2010-2023” belgesinde, sera gazlarının kısa vadeli kontrolüne yönelik organik tarım, arazi kullanımı ve tarım ve ormancılık alanında önerilen uygulamalar arasında yer alıyorken; son yıllarda Tarım ve Orman Bakanlığı’nın organik tarımı öncelikleri arasından çıkardığı görülmektedir.
“Türkiye Organik Tarım Stratejik Planı”nın 2016’dan sonra yenilenmemesi, desteklerin sürekli değişkenlik göstermesi ve yetersiz kalması; karşı çabaların organik tarımı temelsiz biçimde sorgulaması ile birlikte, beklenen katkıların sağlanamamasına neden olmuştur.
Gıda ithalatı çözüm değil, sorun yaratıyor
Sorulan sorulara doğru cevap alabilmek için organik tarımın neden ve nasıl geliştiği, bugünkü durumu ile gelecek stratejilerini ve bununla birlikte tarımda yaşanan sorunların gerçek nedenlerini iyi anlamak gerekir.
Birçok ülkede hızla artan nüfusu doyuracak, ucuz gıda temin etme telaşı ile 1950’lerde başlayan tarımda yoğunlaşma; daha fazla fosil yakıt, su ve sentetik girdi kullanımını ve endüstrileşmeyi beraberinde getirmiştir. Türkiye ve benzeri gelişmekte olan ülkelerde 1970’li yıllarda hissedilmeye başlayan bu etki, pazarın daha da fazla küreselleşmesi ile ülkelerin ekonomik açıdan ‘avantajlı’ oldukları ürünleri çok geniş alanlarda tek ürün (monokültür) halinde yetiştirmeleriyle sonuçlanmıştır. Fakat sadece doğadaki değil, tarımdaki çeşitlilik de azalmıştır. Türkiye gibi ithalatı çözüm olarak gören ülkeler hem ekolojik hem sosyo-ekonomik sorunlarla uğraşır hale gelmiştir.
Temel gıda maddelerinin üretim ve ticaretinde birkaç gelişmiş ülkenin pazara hakim olduğu görülmektedir. Ürün pazarındaki benzer gelişme tohum, gübre, tarım zehirleri, sulama sistemleri gibi üretim girdilerinin küreselleşmesine ve az sayıdaki uluslararası şirketin egemen olmasına yol açmıştır. Endüstriyel tarım ve gıda sisteminin çevre, sağlık, toplum hizmetleri ve gıda egemenliği üzerindeki olumsuz etkileri ise dikkate alınmamıştır. Ancak, yaratılan olumsuzlukların topluma yönelik gerçek maliyetleri son yıllara kadar gizli kaldığından sistem devam edegelmiştir.
Krizler zehirli kimyasallara dayalı tarım sistemini dönüştürüyor
Günümüzde, bir yandan dışa bağlı gıda ve gıda dışı ürün pazarındaki fiyat artışları veya Covid-19 gibi ani gelişen bir tehdit sonucu uygulanan kısıtlar, diğer yandan iklim değişikliğinin doğrudan etkilerinin hissedilmesi sürdürülebilir tarım sistemlerini tartışmaların odağına getirmiştir.
Organik tarım, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) tarafından sürdürülebilir beş tarım sisteminden biri olarak kabul edilmiştir. Avrupa Birliği ise karbon nötr olma ve iklim değişikliği, biyoçeşitliliğin yok olması, gıda güvenliği sorunlarının çözüm odağına organik tarımı almıştır. Avrupa Komisyonu tarafından yayımlanan Çiftlikten Çatala (F2F) ve Biyoçeşitlilik (BDS) strateji dokümanları ile 2030 yılına dek, halen AB üyesi ülkelerde %8.5 (%2.5-24.0 arasında değişmektedir) düzeyinde olan organik tarım arazilerinin %25’e çıkarılmasını; pestisitlerin genel kullanımının ve yüksek derecede tehlikeli pestisit kullanımının %50 azaltılmasını ve pestisitlerin agroekolojik uygulamalarla değiştirilmesini hedeflemektedir.
Topraktan sofraya izlenebilirlik
Peki, organik tarım ve uygulamaları nasıl çözüm olabilir? Öncelikle, ‘Organik 3.0’ olarak belirlenen stratejinin hedeflerinden biri, tüm tarım sistemlerinde doğru sonuç vermiş ve başarılı olmuş uygulamaların ortaya konarak, organik tarıma veya diğer bir tarım sistemine uyarlanmasıdır. Bu açıdan, organik tarımın temel ilkelerine dayalı tarım işletmelerinin ve etik ticaret sistemlerinin kurulması önemlidir.
Organik tarım, işletmenin dışarıdan sağlanan girdiler yerine işletme içinde döngülerin tesis edilerek, olabildiğince kapalı bir sistem biçiminde yönetilmesini hedefler. Her tarımsal ekosistem, ekolojik, sosyal ve ekonomik açıdan kendine özgü koşulları içerir. Yönetim sistemi ise, bu koşullar irdelenerek geliştirilir ve topraktan sofraya kadar izlenebilirlik sağlanır.
Organik tarım toprak, bitki, hayvan, insan ve yeryüzünün sağlığının ayrılmaz bir bütün olduğunu kabul eder. Buna bağlı olarak, kullanılan girdiler ve yöntemler yarattıkları risklere göre değerlendirilerek kılavuzlar hazırlanır. Yasal düzenlemeler ve özel standartlar ile üretim sürecinin uygunluğunun değerlendirilerek sertifikalandırılması 1990’lı yıllardan sonra pazarın genişlemesi sonucu ortaya çıkmıştır. Bu standartlar etiketlenerek pazara sunulan ürünün üretilmesi sırasındaki minimum koşulları belirler.
%20’lik organik madde artışı hektar başına 9 ton CO₂ emisyonu tasarrufuna eşdeğer
Günümüzde tarım ve gıda ürünlerinin yanı sıra kullanılan girdilerin de uzun mesafeli taşınmaları söz konusudur. Organik tarım ilkeleri, gerek işletme dışı girdi kullanımı yerine döngüleri vurgulayarak, gerekse organik uygulamalarda yoğun emisyona neden olan sentetik gübre ve pestisitlere kısıtlamalar getirerek karbon emisyonlarını azaltıcı etki yaratmaktadır.
Toprak sağlığı ve verimliliği organik tarımın birinci hedefidir. Örtüsüz, aşırı işlenmiş veya nadasta çıplak bırakılan toprak, karbon zengini olan üst toprak katmanının erozyonla veya yıkanma ile yok olmasına neden olur. Organik tarımda önerilen toprağın örtülü bırakılması veya hiç ya da az sayıda toprak işleme yapılması karbon emisyonlarını azaltırken, toprağın karbon bağlama kapasitesini de arttırmaktadır.
Toprak işlemesiz, örtü bitkili organik tarım uygulanması durumunda; ilk iki yılda topraktaki organik karbon %9, altı yılda ise %21 oranında artmıştır. Topraktaki organik madde artışı toprak sağlığı, verimlilik ve iklim değişikliklerine karşı en önemli araçlardandır. Topraktaki organik madde içeriğinin %20 artması hektar başına 9 ton karbon emisyonu tasarrufu anlamına gelmektedir.
Tarım alanlarında bağlanan karbonun yaklaşık yarısı toprak üstü aksamı tarafından tutulmaktadır. Bu nedenle yıl içi ekim planlamalarında iki ürün arasında toprağı örtüsüz bırakma yerine, kısa süreli de olsa örtü bitkilerinin ekimi karbon bağlama kapasitesini artırmaktadır. Meyve ağaçları gibi çok yıllık türlerde ise sıra aralarında benzer uygulamalar yapılabilir.
Endüstriyel üretimde azot oksitlerin salımına neden olan sentetik azotlu gübreler karbon emisyonlarının ana etkenlerinin başında gelmektedir. Hızla eriyebilen sentetik azotlu gübreler uygulandıktan hemen sonra topraktaki azot miktarını artırır ancak bunun bir kısmı bitki tarafından alınırken, kalanlar yıkanarak yer altı sularında kirliliğe neden olur veya gaz halinde kaybolur. Böylece her yetiştirme döneminde yeniden sentetik azotlu gübre vermek gerekir.
Organik tarım, sentetik gübre kullanımını yasaklarken; izin verilen hayvan gübresi, yeşil gübreleme, kompost ve benzeri uygulamalarda hektar başına toprağa katılan azot miktarını 170 kilogram ile sınırlamaktadır. Bu uygulamalar topraktaki organik madde miktarını yıldan yıla artırır ancak %25-30 gibi belirli bir kısmı o yılda yarayışlı hale geçer, diğer kısımlar ise sonraki yıla saklanır. Yani organik uygulamalar eklemeli etki yaratıp karbon bağlarken, sentetik azotlu gübrelerin her yıl yeniden eklenmesi zorunlu olduğu için tekrar tekrar karbon salımına yol açar.
Sentetik azotlu gübre uygulamaları ayrıca toprak mikroorganizmalarının solunum sonucu çıkardıkları karbondioksiti tetikler. Sentetik fosforlu gübreler ise bitki kökleri ile simbiyotik yaşayan mikroorganizmaların gelişmelerini baskı altına alarak toprağın karbon bağlama kapasitesini olumsuz etkilemektedir.
Endüstriyel hayvancılık hava kirliliğine yol açıyor
Endüstrileşmiş hayvancılık işletmeleri küresel ölçekte karbondioksitten daha fazla olumsuz etkisi olan metan salımının %37’sine, azot oksitlerin ise %65’ine neden olmaktadır. Organik hayvancılık ise alan bazlı ve kurallara uygun olarak yapılmakta ve böylece endüstrileşmekten kurtularak seyrelme etkisi ile sera gazı emisyonlarını azaltmaktadır.
İlgili yönetmeliklere göre, organik hayvancılıkta sürü büyüklüğü sınırlanmaktadır. Örneğin, organik tavukçulukta her barınakta en fazla 4.800 adet etlik piliç, 3.000 adet yumurta tavuğu bulunabilir. Ayrıca, hayvan başına gerekli en düşük iç ve dış alan belirlenmiş olup hektar başına 2 büyükbaş hayvan birimi ile sınırlandırılmıştır.
Düşük yoğunlukta hayvancılık ile metan ve azot kirliliğini azaltmak mümkündür. İşletme içi gübre ve diğer atıklar kullanılarak yem üretimi döngüsü sağlandığında taşınma ile ortaya çıkan emisyonlar azalırken, karbon bağlama kapasitesi artmakta ve böylece karbon bütçesi olumlu yönde gelişmektedir.
Gaz olarak uygulanan pestisitler iklim için 300 kat daha tehlikeli
Yapılan on yıllık bir araştırmaya göre, kompostlaştırılan inek gübresinin kullanıldığı bir ekim nöbetinde bitkilerin daha iyi gelişmeleri ile yılda hektar başına iki ton karbon bağlandığı hesaplanırken, endüstriyel üretimde karbon emisyonları ortaya çıkmıştır. Pestisitlerin -özellikle gaz olarak uygulananların- gerek üretim gerekse uygulanma aşamasında, karbondioksitten 300 kat daha fazla tehlikeli olan azot oksitlerin emisyonuna yol açtığı belirtilmektedir.
Politika desteğiyle organik gıdaya erişmek mümkün
Organik ürün pazarı küreselleşse de temel ilkeleri arasında yerel üretimin yerelde tüketilmesi gelmektedir. İç denetime dayalı katılımcı sertifikasyon uygulamaları birçok ülkede üretici ve tüketici işbirliği ile iç pazar için geliştirilmektedir. Çok sayıda organik ürün tüketicisi, tercihini yerel ürünler yönünde kullanarak bu ürünlerin uzun mesafeli taşınmalarını ve yarattığı sera gazı emisyonlarını azaltmada önemli bir etki yaratmaktadır. Bazı özel organik tarım standartları da aynı gerekçelerle organik ürünlerin uçakla taşınmasına izin vermemekte veya Bioswiss standardında olduğu gibi iç pazardaki ithal ürünlerde logo kullanımına ancak iç üretim yeterli değilse izin vermekte ve aksi halde ise farklı logo kullanılmaktadır.
Onarıcı tarım uygulamaları da organik tarımın temel ilkelerine uygun, başarılı sonuç vermiş uygulama ve yöntemleri bir araya getirerek yaygınlaştırmaya çalışmaktadır.
Sonuç olarak, her ölçekte kendine yeterli ve mevcut ekolojik ve sosyo-ekonomik koşullara göre bilgiyle tasarlanmış, karbon pozitif hedef koyan sistemlerle hem sağlıklı ürün hem de sürdürülebilir kalkınma sağlanabilir. Doğru politikalar ve bilgi paylaşımı ile ekolojik koşulları ve döngüleri esas alan organik sistemlerin geliştirilmesiyle birlikte herkese yeterli, erişilebilir fiyatta sağlıklı gıda ve gıda dışı ürün üretilmesi mümkündür.
Türkiye’de organik üretimi geliştirmek için çalışan kurum ve kuruluşlar Türkiye Organik Ağı’nda bir araya geldi.
Organik ürünler ve girdilerinin üretiminden tüketimine tüm aşamalarda faaliyet gösteren kurum ve kuruluşların arasında dayanışma ve işbirliğini sağlamak amacıyla kurulan Türkiye Organik Ağı (TORA), yerel ve ulusal düzeyde yapılacak faaliyetler ile organik tarıma yönelik farkındalığı artırmak için çalışacak.
Türkiye Organik Ağı’nın kurucularından Ekolojik Tarım Organizasyonu Derneği (ETO) Başkanı Prof. Dr. Uygun Aksoy, ağın, farklı deneyim, kapasite ve ölçekte faaliyet gösteren STK ve benzeri yapı ve kişileri ortak paydada buluşturduğunu belirtti. Aksoy, Türkiye Organik Ağı’nın önemine ilişkin şunları söyledi: “İzmir’den Erzurum’a, İstanbul’dan Mersin’e ülkemizin farklı coğrafyalarından STK, kuruluş veya kişiler, yerel ya da ulusal sorunlara Ağ çatısı altında ortak çözüm geliştirebilecek ve iyi uygulamalar yakın işbirliği ile hızla artacaktır. Günümüzde doğal varlıklar kıtlaşırken sağlığın sağlıklı bitki, hayvan, doğru beslenme ve sağlıklı çevre ile yerel ve küresel ölçekte ayrılmaz olduğu ortaya çıkmıştır. Ülkemizde 35 yıldır organik tarım yapılmasına rağmen, bu çoğunlukla ihracat odaklı olmuş, iç pazarda istenen gelişme maalesef sağlanamamıştır. Ekolojik Tarım Organizasyonu Derneği olarak ülkemizde organik tarım ve ekolojik yaşamla doğrudan veya dolaylı ilgili çok sayıda sivil toplum örgütü, komite, komisyon, topluluk veya kişinin olduğunu ve birlikte daha üretken ve büyük bir güç olabileceğimizi gördük. Tam o sırada Zehirsiz Sofralar Platformu, söz konusu kişi ve kuruluşlar arasındaki yakınlaşma için uygun bir ortam sağladı ve Türkiye Organik Ağı bu çerçevede kurulan ilk ağ oldu.”
Ekolojik, sağlıklı, adil ve sürdürülebilir bir gelecek için çalışırken tarım ve gıdanın, dolayısıyla organik tarımın her zaman öncelikli olarak gündemlerinde olduğunu belirten Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği Genel Müdürü Batur Şehirlioğlu, Zehirsiz Sofralar’ın herkesin hakkı olduğunu söyledi. Şehirlioğlu ağla ilgili olarak, “Tarım zehirleri (pestisitler), fenni gübreler, petrokimyasallara dayalı günümüz tarımı hem sofralarımıza sağlıksız gıdalar koymamıza sebep olmakta, hem de tarım toprakları, su kaynakları, doğa ve tüm canlılar için bir tehdit oluşturmakta. Bu konvansiyonel-endüstriyel tarım sistemi sürdürülemez. İşte bu noktada organik tarım alternatifler tarım sistemleri arasında ön plana çıkmakta. Dünya’da organik tarım hızla gelişirken ne yazık ki ülkemizde son 13 yılda gelişmeye başlayan iç pazar durgunlaştı, son bir iki yıldır organik tarım üretim verilerimizde de düşüş görülüyor. Türkiye Organik Ağı’nın Türkiye’de organik tarımın gelişmesi için önemli bir adım olacağına ve katkı sunacağına inanıyoruz.” dedi.
TORA’ya üyelik açık olup isteyen tüm kişi ve kuruluşlar, temel ilkelere ve ortak protokole uygun olarak Ağ’a üye olabiliyor. TORA ile ilgili güncel bilgilere www.tora.org.tr adresinden erişilebiliyor.
Türkiye Organik Ağı Üyeleri
Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği (Buğday Derneği)
CTR Uluslararası Belgelendirme ve Denetim Ltd. Şti.
Doğal Yaşam Derneği (DYD)
Doğu Anadolu Tarımsal Üreticiler ve Besiciler Birliği Derneği (DOGTARBESBİR)
Ebru’s House
Ekolojik Tarım Organizasyonu Derneği (ETO)
Kapadokya Organik Tarım Üreticileri Birliği Derneği (KAPTAR)
Manisa Çölyak ve Organik Beslenme Derneği (ÇÖL-ORG)
Mersin Kadın Girişim Üretim ve İşletme Kooperatifi
Molu Tarım Hayvancılık Gıda Ticaret ve San. A.Ş.
Organik Ürün Üreticileri ve Sanayicileri Derneği (ORGÜDER)
Fotoğraf: Bahar Aslan – Buğday Gönüllü İletişim Ekibi
Tarım zehirleri açısından sıfır kalıntılı* ürünlerin adresi %100 Ekolojik Pazarlar İstanbul, İzmit ve Kayseri halkına hizmet vermeye devam ediyor.
Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği’nin danışmanı olduğu İstanbul’daki Bakırköy, Beylikdüzü, Kartal, Şişli %100 Ekolojik Pazarlar ve Büyükyalı (Zeytinburnu) %100 Ekolojik Pazar Satış Noktası; İzmit %100 Ekolojik Pazar; mevsimlik olarak kurulan Kayseri Kocasinan %100 Ekolojik Pazar’daki ürünlerin rutin olarak denetlenmesi ve analiz çalışmaları salgın döneminde de devam ediyor. Buğday Derneği, belediyeler ve Tarım ve Orman Bakanlığı İl ve İlçe Müdürlükleri tarafından farklı ürün gruplarından alınan numuneler akredite laboratuvarlarda inceleniyor.
Buğday Derneği ve belediyelerin salgın döneminde, bal, pirinç, elma, armut, muz, kayısı, kiraz, çilek, limon, domates, hıyar, patlıcan patates, soğan, taze soğan, bezelye, kabak ve biber çeşitlerinden aldığı 19 numunenin analiz sonuçları temiz çıkarken; bir üreticinin pazara gönderdiği elma ve armutta kalıntı bulunması üzerine, %100 Ekolojik Pazarlar Esnaf Komisyonunca ilgili üreticinin ürünlerinin ekolojik pazarlarda satışına son verildi ve ilgili üreticinin denetimlerinden sorumlu kontrol ve sertifikasyon kuruluşuna bilgilendirme yapıldı.
Geçmiş yıllarda, Esnaf Komisyonu tarafından benzer sebeplerle ürünlerinin ekolojik pazarlarda yer almasına izin verilmeyen bir kiraz üreticisinin, başka bir organik pazarda satışa sunduğu ürünlere yönelik ilçe belediyesi tarafından bu sene yapılan denetimlerde kalıntı bulunduğunun açıklanması üzerine, gerçekleştirilen bu uygulamanın ne kadar sağlıklı ve güvenilir olduğu görülüyor.
Tarım ve Orman Bakanlığı’nın elma, armut, patates, kabak, hıyar ürünlerinden yine aynı dönemde aldığı toplam 6 numune temiz çıktı. Kabak, kayısı, limon, maydanoz, biber, patlıcan, fasulye, armut, ceviz, semizotu, havuç, portakal, domates ürünlerinden toplam 13 numunenin analiz sonuçları ise Buğday Derneği ve Esnaf Komisyonu tarafından takip ediliyor. Kalıntılı bir sonuç çıkması durumunda, konu ilgili kontrol ve sertifikasyon kuruluşlarına, belediyelere ve komisyona aktarılıyor, gerekli işlemlerin yapılması sağlanıyor.
Hem tüketicinin hem de dürüst üreticilerin haklarını korumak adına yapılan denetimler ve analizler, %100 Ekolojik Pazarlar’ın açıldığı günden beri düzenli olarak sürdürülüyor. Benzer hassasiyet ve denetimler, ilgili Bakanlık ve kontrol ve sertifikasyon kuruluşları tarafından arazilerde, depolarda, pazarlama noktalarında düzenli ve habersiz olarak yapılıyor. Kontrol ve sertifikasyon kuruluşlarınca yapılan bu denetimler sadece analizlerle sınırlı olmayıp, her bir üreticinin kullandığı tohumdan, gübreye; zirai mücadele yönteminden, toprağı korumak için yaptığı mücadeleye kadar her şey kontrol altında tutuluyor, kayıt altına alınıyor. Her bir üreticinin pazara sunduğu tüm ürünler için hasat miktarı kayıt altına alınıyor, satış miktarları bu miktarlardan düşülerek stok takibi yapılıyor. Bu sebeple, %100 Ekolojik Pazarlar’a gelen her ürüne ait mali belge ve miktar bilgileri haftalık olarak ilgili kontrol ve sertifika kuruluşlarına bildiriliyor.
Sağlıklı, güvenilir gıda herkesin hakkı. Buğday Derneği sağlıklı ve güvenilir gıda için çalışmalarına devam ediyor.
*Organik tarım ürünlerinde, konvansiyonel ürünlerde olduğu gibi maksimum kalıntı limiti bulunmuyor, sıfır kalıntı olması gerekiyor.
Yoğun tarımsal girdi (tarım zehiri, kimyasal gübre) kullanımına ve uzun tedarik zincirlerine dayalı endüstriyel tarım sistemi sorunlara çözüm sunmak yerine krizi daha da derinleştirerek küresel bir boyuta taşırken, salgın nedeniyle insanların bağışıklık sistemlerini kuvvetlendirmek amacıyla sağlıklı beslenmeye yönelmesi, organik gıda sektörü için önemli sonuçlar doğuruyor.
Dünya genelinde pandemiye dönüşen koronavirüs tarım ve gıda sektörünün önemini bir kez daha ortaya koydu. Uzmanlar, koronavirüs ile mücadelede alınacak önlemlerin yanı sıra dengeli ve doğru beslenmenin önemine işaret ederken, insan bedenini hastalıklara karşı koruyan ve bağışıklık sistemini güçlendiren gıdaların nasıl yetiştirildiğine de dikkat edilmesi gerektiğini söylüyor. AB tarafından gerçekleştirilen bir araştırmaya göre, ekolojik meyve ve sebzeler en az yüzde 40 daha fazla antioksidan ve daha yüksek seviyede demir ve çinko içeriyor. Çünkü ekolojik üretimde yetiştirilen ürünler daha az “zorlanıyor”, yani büyümeleri genellikle daha yavaş oluyor, böylece organizmalar bileşimlerini sentezlemeye zaman bulabiliyor.
Tüketicilerin sofrasına gelen gıda konusunda tercihlerini gözden geçirmeye başlamasıyla beraber, doğaya uyumlu ve toprağa zarar veren zehirli kimyasalların kullanılmadığı organik gıdalara yönelik talep de artıyor. Sektörün uzmanları, sağlıklı beslenmeye yönelik talebin kalıcı olacağını ve organik pazarın önemli bir büyüme göstereceğini belirtiyor.
Verilerle organik tarım ve gıda pazarının geleceği
Dünyada ve Türkiye’de tüketicilerin sağlıklı ve güvenilir gıdaya ulaşma yolundaki çabaları sürerken, sürekli artan girdi maliyetleri ve çevresel sorunlar nedeniyle çiftçiler de kimyasal-yoğun endüstriyel tarımdan vazgeçerek organik veya diğer doğa dostu yöntemlere yöneliyor. Yaşanılan salgın sürecinde sağlığın her şeyin önüne geçmesi bağışıklık sistemini güçlü tutmak için organik beslenmenin önemini bir kez daha açığa çıkarmış oldu.
Üretici ve tüketici taleplerine bağlı olarak organik gıda pazarında istikrarlı bir gelişim ve büyüme gerçekleşmiş durumda.Organik Tarım Araştırmaları Enstitüsü (FİBL) ve Uluslararası Organik Tarım Hareketleri Federasyonu (IFOAM)’ın dünyada organik tarımın mevcut durumunu ortaya koyduğu son raporda, 2018 yılı verilerine göre dünya genelinde 2.8 milyon üretici 71.5 milyon hektar alanda organik tarım yapıyor. (1)
Kıtalara göre toplam organik alanlarına karşılaştırmalı olarak bakıldığında %50’lik bir pay ile Okyanusya’yı görmekteyiz. Onu %22 ile Avrupa, %11 ile Latin Amerika ve %9 ile Asya izliyor. En geniş organik tarım alanına sahip ülke listesinde Avusturalya 35.687 milyon hektarla ilk sırada yer alırken, Türkiye de son 10 yılda organik tarım arazisi alanını %98,3 arttırarak 646 bin hektara kadar genişletti.
Sahip olduğu toplam tarım arazisinde organik tarım alanının payı en yüksek olan kıtalar %8,6 ile Okyanusya ve %3,1 ile Avrupa’dır. Ülke sıralamasında, bir Avrupa ülkesi olan Lihtenştayn %38,5 ile ilk sırada yer alıyor. Türkiye ise %1,7 ile bu sıralamanın gerisinde kalmıştır.
186 ülkeden derlenen veriler, küresel ölçekte organik tarım arazilerinin önemli ölçüde arttığını, buna paralel olarak organik üretim yapan çiftçi sayısı ve organik perakende satışlarının da artmaya devam ettiğini gösteriyor. Organik gıda piyasası 2018 yılında dünya genelinde yaklaşık 97 milyar avroluk bir büyüklüğe ulaşmış durumda. Organik ürünler açısından ülkeler arasında en büyük pazarı 40.6 milyar avro ile ABD oluşturuyor. Onu Almanya (10.9 milyar avro), Fransa (9.1 milyar avro) ve Çin (8.1 milyar avro) takip ediyor. Avrupa Birliği’ne bir bütün olarak baktığımızda, organik pazar büyüklüğü 37,4 milyar avroyu buluyor. Avrupa bölgesinin toplam hacmi ise 40.7 milyar avro.
Raporda yayımlanan 2018 verilerine göre, dünya genelinde organik gıda ve içeceklere en yüksek kişi başı harcama (312 avro) İsviçre ve Danimarka’da yapıldı. Onları (231 avro) İsveç ve (221 avro) Lüksemburg izliyor. Türkiye’de bu rakam 1 avronun altında kalıyor.
Türkiye özellikle AB’ye yönelik ihracata dayalı olarak gerçekleştirdiği organik üretimi ile giderek büyüyen organik gıda sektöründeki yerini koruyabiliyor olsa da; tarımsal ürün çeşitliliği, zengin ekosistemi, uygun arazi yapısı, iş gücü ve uluslararası ticaret açısından sahip olduğu rekabet avantajlarına kıyasla pazardaki payı potansiyelinin çok altında seyrediyor.
Organik gıda tarafındaki verilere biraz daha yakından bakacak olursak: Türkiye 1996 yılında 8 adet organik ürün üretirken, bugün artık 79 bin 563 üretici ile birlikte 646 bin hektar alanda yaklaşık 250 farklı çeşit ürün üretiyor. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, Türkiye genelinde 2008’de 530 bin ton olan organik bitkisel üretim miktarı (geçiş süreci dahil) 2018’de 2 milyon 371 bin tona yükselmiş durumda. Türkiye aynı zamanda; İtalya, Almanya, Hollanda, ABD, Japonya, İngiltere ve Kanada başta olmak üzere 40’tan fazla ülkeye organik ürün ihraç ediyor.
Dünya Gazetesi’nin haberine göre, 2018 yılında 95 milyar doları aşan ve geçtiğimiz yıl 100 milyar doların üzerine çıkan küresel organik gıda satışlarının bu yıl %25’in üzerinde büyümesi ve beş yıl içinde 150 milyar dolarlık bir pazara ulaşması bekleniyor. Organik Ticaret Birliği (OTA), ABD’de organik gıda satışlarının 50 milyar doların üzerine çıktığını ve 2020 yılı ilkbahar döneminde satışların %20’den fazla arttığını bildirdi. Öte yandan, Çin’de organik gıda pazarının 2022 yılında 31 milyar dolarlık büyüklüğe ulaşması öngörülüyor. (2)
Avrupa pestisitlere dayalı tarım sisteminden vazgeçiyor
Mevcut tarım ve gıda sisteminin sürdürülemeyeceğini kabul eden Avrupa Komisyonu yayımladığı Çiftlikten Çatala (F2F) ve Biyoçeşitlilik (BDS) strateji dökümanlarında, biyoçeşitliliği ve toplum sağlığını Avrupa Gıda Politikası’nın merkezine alan ve pestisit kullanımını azaltmaya yönelik hedefler belirlediğini açıkladı. Hem F2F hem de BDS’de ortaya konan çaba ile 2030 yılına kadar pestisitlerin genel kullanımının ve yüksek derecede tehlikeli pestisit kullanımının %50 azaltılması, pestisitlerin agroekolojik uygulamalarla değiştirilmesi, 2030 yılına kadar AB’nin tarım arazilerinin %25’inin organik tarıma ayrılması ve nihayetinde pestisitlerin AB kentsel yeşil alanlarında da yasaklanması hedefleniyor.
AB Komisyonu’nun kararını değerlendiren IFOAM EU (Avrupa Birliği Uluslararası Organik Tarım Hareketleri Federasyonu) Başkanı Jan Plagge, çevreye kanıtlanmış faydalarının yanında, başarılı bir ekonomik model olan organik tarımı sürdürülebilir gıda sisteminin temeli haline getirmenin doğru bir karar olduğuna dikkat çektiği açıklamasında: “İklim ve biyolojik çeşitlilik krizini ele almak ve tarım sistemlerimizi daha dayanıklı hale getirmek istiyorsak AB tarımını dönüştürmemiz gerekiyor. F2F stratejisi, AB vatandaşlarının gıda sistemimizin geleceğine dair açık bir görüş sağlıyor.” dedi. (3)
IFOAM AB Grubuna göre, OTP’nin mevcut kırsal kalkınma politikaları veya eko-şemalar gibi yenilikçi araçları sayesinde organik dönüşüm ve onarımın kazancına yönelik gerekli bütçeyi sağlaması durumunda, AB’deki organik tarım arazilerinin %25’e ulaşması mümkün. Danimarka gibi ülkelerde itme-çekme yaklaşımının organik tarımı arttırmada başarılı olduğu kanıtlanmıştır. Dolayısıyla, promosyon programları ve yeşil kamu alımları yoluyla okullarda ve hastanelerde organik ürünlerin payını artırmak gibi talep yönlü önlemleri dahil etmek akıllıca bir seçim olarak görülüyor.
Türkiye organik tarımda hedef büyüttü
“Organic Foods & Beverages – Global Market Trajectory & Analytics” raporuna göre küresel organik gıda ve içecek pazarı 2025 yılına kadar yıllık ortalama yüzde 14.8 büyüme gösterecek. Bu dönem içinde Avrupa’da en büyük büyüme 8.9 milyar dolarla Almanya’dan gelecek. Avrupa’daki diğer pazarlarda da 5-6 yıllık zaman zarfında 10.8 milyar dolar talep oluşması bekleniyor. (4)
FIBL ve IFOAM tarafından yayımlanan son rapor da, 40.1 milyar avroya erişen Avrupa parakende satış piyasasının büyümeye devam ettiğine dikkat çekiyor. ABD’den sonra dünyadaki ikinci en büyük organik pazar payına sahip olan AB, bu rakamın 37.4 milyar avroluk kısmını üstleniyor. Almanya ise 10.9 milyar avro ile AB ülkeleri arasında liderliğini koruyor.
2018 yılında 3.3 milyon ton organik ürün ithal eden AB’nin en büyük tedarikçisi Çin. Türkiye ise Ukrayna ve Rusya ile birlikte AB’nin en büyük tahıl tedarikçisi konumunda. AB ülkelerinin organik turunçgil ithalatında yüzde 25 paya sahip olan Türkiye, organik sebze ithalarında da yüzde 17’lik bir paya sahip. Türkiye, AB’nin organik yağlı tohum alımı için de tercih ettiği pazarlar arasında.
Dolayısıyla, AB’nin en büyük organik gıda tedarikçilerinden biri olan Türkiye için Avrupa’daki büyüme ve hedefler oldukça büyük önem taşıyor. Zira organik tarım standartlarında iyileştirme yönünde atılan adımlar, AB’nin ürün ithalatında da bu kriterlere uyum sağlayabilen ülkeleri tercih edebileceğini gösteriyor.
Ege İhracatçı Birlikleri Organik Ürünler Kurulu Başkanı Mehmet Ali Işık, Tarım Gazetecileri ve Yazarları Derneği (TAGYAD) tarafından düzenlenen TAGYAD Sohbetleri Toplantısı’nda, Türkiye’de organik sektörünün 30 yıl önce ithalatçıların talebiyle yola çıkmasına karşın bugün Türkiye’nin her tarafında yaygınlaştığına dikkat çekerek şu açıklamayı yaptı: “İlk önce Türkiye’nin dünya lideri olduğu incir, üzüm, kayısı ve fındık ile başlayan organik üretimimiz bugün gıdanın haricinde tekstil, pamuk, pamuk ipliği, yağlar, kozmetik olmak üzere pek çok sektöre yaygınlaştı. Türkiye’nin organik sektöründeki başarısının altında, kamu, üniversiteler, sivil toplum örgütleri, özel sektör ve sektörün diğer paydaşları arasındaki işbirliği yatmakta. Hep birlikte çalışarak Türkiye’nin organik altyapısını oluşturduk. Bugün 500 milyon Avro’luk bir sektör büyüklüğüne ulaştık. Dünya genelinde organik ürünler eskiden küçük reyonlarda satılırken bugün 2 bin çeşit organik ürün satan hipermarketler oluştu. 40’tan fazla ülkeye organik ürün ihraç ediyoruz. Hedefimiz Türk organik sektörünü 1 milyar Avro büyüklüğe yükseltmek” (5)
Gıda güvenliği her zamankinden daha önemli
Sağlıklı ve güvenilir gıdaya ulaşmanın giderek zorlaştığı günümüzde tüketiciler gıdanın güvenilirliğini sorgulama konusunda daha hassas davranıyor.
Pazarlarda, dükkânlarda, doğal ürün sattığını iddia eden çiftliklerin e-ticaret sitelerinde ya da kırsalda yol kenarlarında sıkça karşılaşılan “doğal ürün”, “köy ürünü”, “naturel ürün”, “hormonsuz”, “arılı ürün”, “hakiki ürün”, “saf ürün”, “%100 naturel” vb. ifadeler bir ürünün organik ya da ekolojik olduğu anlamına gelmiyor. Çünkü herkesin “doğal” tanımı ayrı. Kimine göre doğadan toplananlar, kimine göre tarlada zirai ilaca, serada hormona maruz kalmayan ürünler, kimine göre gıda katkı maddesi eklenmemiş olanlar, kimine göre de herhangi bir işleme maruz kalmadan üretilenler doğal olabiliyor.
Doğal ürün tanımında fikir birliğine varılabilmiş olsa da, cevaplanması gereken önemli bir soru daha var: “Bir ürünün doğal ürün olduğundan nasıl emin oluruz?” Bu noktada, uluslararası düzeyde ilke, kriter, standart ve yönetmeliklere gerek duyuluyor. Bu ortak kuralları ve dili oluşturmak da kendi başına yeterli değil. Bu ürünlerin bu sisteme göre yetiştirildiğinin, üretildiğinin kontrol edilmesi, belgelenmesi, etiketlenmesi, ayrıca bu belge ve etiketlerde bir standart ve ortak bir dil olması gerekiyor. Aksi halde doğal, naturel, hakiki, köy ürünü gibi ifadeler tüketiciyi yanıltmaktan, onun güven arayışından yarar sağlamaktan ve haksız bir rekabet ifadesi olmaktan öteye gitmez. Bu tip ifadeler herhangi bir standarda, yönetmeliğe ve belgeye dayanmadığı için suistimale açık. Gıda sektörüne karşı güvensizlik ve tüketicinin sağlıklı, güvenilir gıda arayışı, üretici firmaları bu tip ifadeler kullanmaya yöneltiyor ve ne yazık ki bu ifadeler sadece pazarlama yönteminin bir parçası.
Bir ürünün organik ürün olduğunu nasıl anlarız?
Organik ürünler, 5262 sayılı Organik Tarım Kanunu ve Organik Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İlişkin Yönetmeliğe uygun olarak, tohumdan hasada, hasattan tüketicinin eline ulaşıncaya kadar tüm süreçlerde insan sağlığına zararlı hiçbir kimyasal girdi, katkı maddesi ve yöntem kullanılmadan, doğaya ve tüm canlılara zarar vermeden yetiştiriliyor, işleniyor, depolanıyor, ambalajlanıyor, etiketleniyor ve pazarlanıyor.
Bir ürün paketlenmiş ise organik ürün olduğunu üzerindeki etiketinden ve etiketinde bulunması gereken; organik tarım logosu, kontrol ve sertifika kuruluşu kodu ve logosu, Yönetmeliğe göre üretildiğine dair ifade ve sertifika numarasını bakarak anlaşılabilir. Şüpheli bir etiketleme söz konusu ise etiket üstündeki parti no, üretim tarihi ve sertifika numarası alınarak ilgili kontrol ve sertifika kuruluşu aranmalıdır.
Dökme (pazarlarda kilo/adet ile) olarak satılan bir ürünse (domates, biber, karpuz vb.) üreticinin müteşebbis sertifikası ve ürüne ait düzenlenmiş ürün sertifikalarından organik olup olmadığı anlaşılabilir. Üretici değil manav vs gibi bir satıcıdan/aracıdan alınıyor ise ürünün sertifikası dışında faturası da muhakkak sorulmalı, sertifikadaki ürünler ile satılan ürün karşılaştırılmalı, sertifika ve fatura tarihi kontrol edilmelidir.
Her sertifika “organik ürün sertifikası” değildir. Türkiye’ de “iyi tarım uygulamaları” ürünlerine de sertifika verilmektedir. Bu ürünler kimyasal girdilerin asgari miktarda ve doğru kullanıldığı ve hijyenik koşullara dikkat edilerek üretilen kontrollü ve sertifikalı ürünlerdir, sağlık ve çevreye etkileri açısından organik ürünlerle karşılaştırılamazlar.
Buğday Derneği ve National Geographic Türkiye işbirliğiyle yayımlanan 101 Soruda Organik Ürün Rehberi’ni buradanokuyabilirsiniz.
Sağlıklı gıda talebi karşılık buldu, 16 tarım zehiri yasaklandı
Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği’nin Avrupa Pestisit Eylem Ağı ile ortaklaşa yürüttüğü Zehirsiz Sofralar Projesi kapsamında açılan kampanyayı imzalayan 135 bin kişi, Tarım ve Orgam Bakanlığı’ndan sağlık ve çevre için çok tehlikeli tarım zehirlerinin yasaklanarak alternatif tarım yöntem ve tekniklerinin desteklenmesi ve yaygınlaşmasını talep ediyor. Proje kapsamında 100’den fazla sivil toplum kuruluşunun oluşturduğu Zehirsiz Sofralar Sivil Toplum Ağı tarafından, hem üreticilerde hem de tüketicilerde bu konuda bir farkındalık yaratmak amacıyla bilgilendirici rehberler ve 16 bölümlük bir belgesel serisi hazırladı. Karar vericilere yönelik olarak da Zehirsiz Sofralar için Yol Haritası sunuldu.
Zehirsiz Sofralar Sivil Toplum Ağı’nın Nisan 2019’dan beri yürüttüğü çalışmalar kamuoyunda ve karar vericiler nezdinde karşılık bulmaya devam ediyor. Dünya Sağlık Örgütü tarafından “son derece tehlikeli”, “yüksek seviyede tehlikeli” ve “muhtemel kanserojen” olarak belirlenen ve pestisitlerde kullanılan 13 etken maddeden 4’ünün (difenacoum, cyfluthrin, methomyl, methiocarb) aralarında yer aldığı 16 etken madde Meclis ve Bakanlık gündemine gelmesinin ardından, kampanyanın altıncı ayında Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından yasaklandı.
Karar için “bu olumlu bir adım ve kullanılan diğer tüm pestisitlere yönelik de aynı kararın alınmasını bekliyoruz” açıklamasını yapan Zehirsiz Sofralar Sivil Toplum Ağı; AB Komisyonu’nun pestisit kullanımının %50 azaltılması, pestisitlerin agroekolojik uygulamalarla değiştirilmesi, 2030 yılına kadar AB’nin tarım arazilerinin %25’inin organik tarıma ayrılması ve nihayetinde pestisitlerin AB kentsel yeşil alanlarında da yasaklanması yönündeki kararını örnek göstererek, Türkiye’nin AB geçiş sürecinde bugüne kadar 180’in üstünde pestisit etken maddesinin yasaklandığını ancak meselenin sadece pestisitleri yasaklamak değil, mevcut tarım sisteminin sürdürülemezliğini görüp ekolojik, sağlıklı, adil ve sürdürülebilir bir tarım – gıda sistemine bir an evvel geçebilmek için AB gibi hedefleri ve yol haritasını belirlemek olduğunu belirtti. (6)
Yasaklama kararı ile ilgili detayları buradanokuyabilirsiniz.
Zehirsiz Sofralar Sivil Toplum Ağı, platform olma, sadece pestisitler konusunda değil; gıda güvenliğini ilgilendiren tohum, organik tarım ve iklim gibi farklı alanlarda da ağlar kurarak çalışmalarına devam etme kararı aldı. Ağ üyelerinden Ekolojik Tarım Organizasyonu Derneği Başkanı Prof. Dr. Uygun Aksoy, katıldığı TAGYAD Sohbetleri Toplantısı’nda; Türkiye’de organik tarım ile ilgili bilgi kirliliğinin önüne geçilmesi için sektörde faaliyet gösteren kurumların da yer alacağı bir organik ağ ile sektörün daha hızlı büyümesini hedeflediklerini kaydetti.
“Tüketici güvenini kazanmak ve iç pazarı genişletmek için stratejik plan hazırlıyoruz” diyen Aksoy sözlerini şöyle tamamladı: “Sorunları analiz edip, bir yol haritası izlemeliyiz. Türkiye organik ağında bu da gündeme gelecek. Ortak hareket edersek dünyada ön sıralarda yerimizi alırız. Öncelikle kendi insanımızın sağlığı için organik sektörünü desteklemeliyiz.”
Güvenilir gıda konusunda hepimize sorumluluk düşüyor. Üreticinin sorumluluğu nasıl kaliteli ve sağlıklı olanı üretmekse, tüketicinin sorumluluğu da sağlıklı gıdanın sürekliliği ve yaygınlaşması için bireysel tercihlerini organik olandan yana kullanması. Organik ürün kullanmak sadece bugün, kendimizin ve çocuklarımızın sağlıklı kalabilmesi için değil; gelecek kuşakların yaşamasını düşlediğimiz dünya için yapılan bir tercih.
Avrupa Komisyonu, Covid-19 salgını nedeniyle sağlıklı gıdaya erişimin daha da önemli hale geldiği bugünlerde, mevcut tarım sisteminde reform yapılması gerektiğini kabul etti ve pestisit kullanımını azaltmayı taahhüt etti.
Avrupa Komisyonu tarafından yayımlanan Çiftlikten Çatala (F2F) ve Biyoçeşitlilik (BDS) strateji dokümanları, mevcut gıda üretiminin sürdürülemez olduğunu kabul ederek; biyoçeşitliliği ve toplum sağlığını Avrupa Gıda Politikası’nın merkezine alan ve pestisit kullanımını azaltmaya yönelik hedefler belirledi.
Hem F2F hem de BDS’de ortaya konan çaba ile 2030 yılına kadar pestisitlerin genel kullanımının ve yüksek derecede tehlikeli pestisit kullanımının %50 azaltılması, pestisitlerin agroekolojik uygulamalarla değiştirilmesi, 2030 yılına kadar AB’nin tarım arazilerinin %25’inin organik tarıma ayrılması ve nihayetinde pestisitlerin AB kentsel yeşil alanlarında da yasaklanması hedefleniyor.
Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği tarafından yürütülen Zehirsiz Sofralar Projesi kapsamında kurulan ve 100’ün üzerinde sivil toplum örgütü ve inisiyatifinin oluşturduğu Zehirsiz Sofralar Sivil Toplum Ağı da, Kasım 2019 da başlattığı kampanya ile Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan pestisitsiz tarıma geçiş yönünde politikalar izlemesini, kademeli bir geçiş ile 2030 yılında pestisitlerin yasaklanmasını talep etmişti.
Strateji dökümanlarını değerlendiren Avrupa Pestisit Eylem Ağı Çevre Politikası Yöneticisi Martin Dermine, tarımda derinlemesine bir reform yapılması gerekliliğinin kabul edilmesinin başlı başına bir devrim olduğunu belirtti ve şunları ekledi: “Pestisitler, biyolojik çeşitliliğin azalmasına neden oluyor. Bu değişim, Avrupa’yı yönetenler tarafından sıkı yaptırımı olan eylemlerle takip edilmelidir. %50’nin ilerici bir hedef olduğuna inanıyoruz, ancak biyoçeşitliliği geri kazanmak için daha fazla çaba gerekecek. AB’de yirmi yılda pestisit içermeyen tarıma ulaşmak için başka kilometre taşları belirlenmeli.“
Avrupa Pestisit Eylem Ağı Kimyasallar Koordinatörü Hans Muilerman ise, Avrupa Komisyonu’nun tarihte ilk kez pestisit kullanımını azaltma hedefleri belirleyerek, tarım endüstrisinin çıkarlarına karşı çıkmaya ve bilimi dinlemeye cesaret gösterdiğini söyledi.
Avrupa Komisyonu’nun hazırladığı belgeleri değerlendiren Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği Genel Müdürü Batur Şehirlioğlu şunları söyledi: “Umut ediyoruz ki Tarım ve Orman Bakanlığımız da sivil toplumun ve halkımızın haklı taleplerini dikkate alarak, pestisitsiz yani zehirsiz bir tarım için hızla AB’ye paralel adımlar atar. Unutmayalım ki yıllarca bizleri ve çocuklarımız zehirleyen pestisitler yasaklandıktan onlarca yıl sonra bile doğamızda, su kaynaklarımızda var olmaya ve bizleri zehirlemeye devam edecek. Her ne kadar bu gelişmeyi olumlu karşılasak da AB Komisyonu, Dünya Sağlık Örgütü, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), Tarım ve Orman Bakanlığı gibi kurumların sorumlulukları ve görevleri doğayı, insan sağlığını ve biyolojik çeşitliliği korumak için önlemini baştan alan politika, strateji ve uygulamalar geliştirmektir. Zehirlerin onlarca yıl kullanımına izin verdikten sonra yasaklamak değil zararlarını baştan tespit etmek, hiç uygulamaya sokmamak ve alternatif uygulama ve teknikleri desteklemektir.”
Pestisit kullanımından neden vazgeçilmeli?
Endüstriyel tarımda kullanılan pestisitler, başta anne karnındaki bebekler ve çocuklar olmak üzere, insan sağlığını tehdit ediyor. Pestisitlerin gıdalarda bıraktığı kalıntı, bu gıdaları tüketen insanlarda akut ya da kronik, pek çok sağlık sorununa yol açıyor.
Pestisitler insanlarda kısırlık, üreme sağlığı bozuklukları, hormonal sistemde ve sinir sisteminde bozulmalar ve kanser gibi sağlık sorunlarına yol açıyor.
Bebek ve çocuklarda kanser riski 10 kata kadar daha fazla
Kullanılan pestisitlerin önemli bir bölümü hormonal sistem bozucu ve nörolojik gelişim bozucu özellikler barındırıyor. Bebekler ve çocuklar bu tür pestisitlerin yol açtığı sağlık zararı açısından en kırılgan grubu oluşturuyor. Bebek ve çocuklardaki kanser riski yetişkinlere kıyasla 10 kata kadar artıyor.
Pestisitler biyoçeşitliliği nasıl olumsuz etkiliyor?
Biyolojik çeşitlilik hayattır. Yaşam pek çok ekosistemi, pek çok türü ve pek çok bireyi kapsar. BM’in Mayıs 2019’da açıkladığı rapora göre dünya genelinde 1 milyon tür yok olma tehlikesiyle karşı karşıya. Bu demek oluyor ki, yaşam tehlikede!
Başka bir raporda Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO), dünya genelinde gıda üretiminde yaşanan düşüşün sebebi olarak biyoçeşitliliğin azalmasını gösteriyor. Bu durumu tetikleyen en önemli unsurlar endüstriyel tarımda kullanılan pestisitler, zararlı kimyasallar, monokültür tarım, iklim değişikliği, tarım alanların yok edilmesi ve betonlaşma. FAO’nun hazırladığı rapora göre tehdit altında olan türler bitkiler, kuşlar, balıklar ve mantarlar. Dünyadaki gıda üretiminin dörtte üçüne katkı sunan tozlayıcılar tehdit altında.
Tarımsal alanlara, orman veya bahçelere uygulanan pestisitler havaya, su ve toprağa, oradan da bu ortamlarda yaşayan diğer canlılara ulaşıyor. Bitkilere uygulanan pestisitlerin sadece yüzde 2’si uygulandığı alanda kalıyor. Bazı pestisitler türlerin doğrudan zehirlenmesine yol açıyor ve nadir bulunan türlerde ciddi kayıplara neden oluyor. Diğer pestisitlerse besin zincirinde yavaş yavaş birikerek yine pek çok türü etkiliyor ve ekosistemin dengesini bozuyor.
Vakit kaybetmeden #ZehirsizSofralar
Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği ve Avrupa Pestisit Eylem Ağı tarafından yürütülen Zehirsiz Sofralar Projesi kapsamında kurulan Zehirsiz Sofralar Sivil Toplum Ağı, Tarım ve Orman Bakanlığı’na yönelik başlattığı imza kampanyasıyla #ZehirsizSofralar için adım atılmasını istiyor. Covid-19 nedeniyle sağlıkla ilgili kaygıların arttığı ve sağlıklı gıdanın öneminin her zamankinden daha çok hissedildiği bu kritik dönemde, tarım zehirleri kullanımına son verilmesi, alternatif tarım yöntem ve tekniklerinin desteklenmesi için vakit kaybetmeden gereken kararların alınmasını istiyor.
Zehirsiz Sofralar Sivil Toplum Ağı, Kasım 2019’da başlattığı ve 130 binden fazla kişinin imzalayarak destek verdiği Zehirsiz Kampanya ile Tarım ve Orman Bakanlığı’ndan şu taleplerde bulunuyor:
1- Dünya Sağlık Örgütü tarafından “son derece tehlikeli”, “yüksek seviyede tehlikeli” ve “muhtemel kanserojen” olarak belirlenen ve tarımda kullanılan 13 etken madde (Difenacoum, ethoprophos, cyfluthrin, beta-cyfluthrin, zeta-cypermethrin, fenamiphos, formetanate X formetanate hydrochloride, methiocarb, methomyl, tefluthrin, zinc phosphide, glyphosate, malathion) öncelikle ve acilen yasaklansın.
2- Pestisitlerin tamamının 2030 yılına kadar yasaklanması, doğa dostu, zehirsiz yöntemlerle tarımsal üretim yapılması için Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından gerekli adımlar atılsın; doğa dostu tarım yöntemleri ve bu yöntemlerle tarım yapan küçük üreticiler desteklensin; üreticileri doğa dostu, zehirsiz yöntemler kullanmaya teşvik edecek politikalar uygulansın.
3- Türkiye’de tarım ve gıda ürünlerinde kullanılan pestisitlerle ilgili denetimler artırılsın, elde edilen denetim sonuçlarıyla ilgili şeffaflık sağlansın.
Zehirsiz Sofralar Projesi pestisitlerin zararları konusunda farkındalık yaratmak ve Türkiye’deki pestisit kullanımını azaltmak amacıyla Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği ve Avrupa Pestisit Eylem Ağı (PAN Europe) tarafından yürütülmekte ve Avrupa Birliği tarafından Sivil Toplum Diyaloğu V Programı kapsamında destekleniyor.
