Bitki koruma ve zirai mücadelenin ana amacı, bitkileri hastalıklardan korumak, hastalanmalarına engel olmak ve hastalandıktan sonra da onları tedavi etmektir. Sağlıklı yetişen bitkiler hastalık, zararlı ve yabancı otlara karşı rekabet gücü yüksek bitkilerdir. Ekolojinin kendi içinde bir dengesi vardır. Bu sebeple hiçbir canlının yok olması istenmez. Hedef, yabancı ot, hastalık ve zararlıları yok etmek değil ekonomik zarar seviyesinin altında tutmaktır.
Bitkiler ne kadar sağlıklı yetişirse hastalık, yabancı ot ve zararlılardan o kadar az etkilenip zarar görürler. Ekolojik tarımda da birinci amacımız bitkileri sağlıklı yetiştirmek yani bitkiyi korumaktır. Bu amaçla;
- Hastalık ve zararlılara dayanıklı tür ve çeşit seçimi yapılır.
- Uygun ekim nöbeti hazırlanır.
- Uygun toprak işleme yöntemleri uygulanır.
- Kültürel, biyolojik ve biyoteknik mücadele metotları uygulanır.
- Doğal alanlar, habitatlar bırakılır.
Bitki hastalık, zararlı ve yabancı otlara karşı uyguladığımız yukarıdaki yöntemlerin yetersiz kalması veya etki etmemesi durumunda ekolojik sertifikalı zirai ilaçlar veya ekolojik tarımda kullanımına izin verilen maddeler örneğin yazlık kışlık yağlar, bitkisel yağlar, jelatin, balmumu vb kullanılarak mücadele edilir. Zararlılarla mücadelede tuzaklar kullanılır. Tuzaklar kullanıldıktan sonra toplanır ve imha edilir.
Organik tarımda zirai mücadele nasıl yapılır?
“Ekolojik üretimde hastalık, zararlı ve yabancı otlar ile mücadele edilmez” gibi bir durum yoktur. Ekolojik tarımda çok çeşitli alternatif mücadele yöntemleri uygulanır. Sadece bu yöntemlerin içinde organik tarım kanun ve yönetmeliklerince yasaklanmış insan sağlığı ve çevreye zararlı etkisi olan zirai ilaçların kullanımı mevcut değildir. Konvansiyonel üretimde de kimyasal mücadele en son tercih edilmesi gereken yöntem olmasına rağmen üreticilerin öncelikli olarak seçtiği yöntemdir. Çünkü üretici yaptığı uygulamanın sonucunu hemen görmek ister.
Kullanılması gereken doz ve uygulama ile hasat arasındaki bekleme sürelerine uyulmamasından kaynaklı gerek iç piyasada gerekse de ihracatta ciddi kalıntı problemleri yaşanmaktadır.
Ekolojik tarımda geleneksel bilgi ve yöntemler modern teknolojik uygulamalar ile birleşmiştir. Bu yöntemler/uygulamalar ana başlıklar ve örnekleri ile aşağıdaki gibidir.
- Kültürel Mücadele:
- Toprak işleme: Toprak işleme, öncelikle bitkilerin gelişmelerini hızlandıran, kök sisteminin iyi gelişmesini ve kuvvetli bünyeli olmalarını sağlayan bir kültürel önlemdir. Şüphesiz kuvvetli ve sağlam bünyeli bitkiler, zararlı ve hastalık etmenlerinden daha az etkilenirler. Ekolojik tarımda yoğun toprak işlemeye izin verilmez.
- Gübreleme: Bitkinin kuvvetli yetişmesi açısından gübreleme önemlidir.
- Seyrek yetiştirme: Seyrek yetiştirme bitkinin birim alandan alacağı gün ışığı, besin ve su alımını artıracağı için bitkilerin daha kuvvetli yetişmesini sağlar. Sık yetiştirilen bitkilerde hava sirkülasyonu az olduğu için rutubetli bir ortam oluşur. Rutubet hastalık etmenlerinin enfeksiyonlarını artıracağı için tercih edilmez.
- Sulama ve drenaj: Bitkinin ihtiyacı olduğu kadar suyu alması önemlidir. Ekolojik tarımda damlama sulama direk bitkinin köküne suyun verilmesini sağladığı için tercih edilir. Yağmurlama sulama da bitkinin yaprakları üzerinde de su kaldığı için hastalık etmenlerinin enfeksiyonu için uygun bir ortam oluşur. Ekolojik tarımda drenaj suyunun kullanımı yasaktır.
- Temiz tohum, fide, fidan ve diğer üretim materyalinin kullanılması: Temiz üretim materyali ile üretime başlamak hastalık ve zararlı gelişimini engeller. Örneğin fasulye tohum böceği ile bulaşık fasulye tohumlarının dikkatsizce ekimi sonucu çıkan erginler sağlam tohumlardan gelişen bitkilere zarar verir.
- Gençleştirme ve budama: Meyve ağaçları gibi çok yıllık bitkilerde yapılan normal budamalar ve gençleştirmek amacıyla yapılan budamalar, bitkilerin kuvvetli gelişmelerini, dolayısıyla zararlılardan daha az etkilenmelerini sağlar. Budamanın, hastalıkların dağılmasını önlemek için daima ağaçların durgun döneminde yapılmasına dikkat edilmelidir. Ayrıca, budama aletlerinin bitkiden bitkiye geçerken dezenfeksiyonu da çok önemlidir. Ekolojik tarımda budamadan kaynaklı yaralarda zararı önlemek için yaranın üzerine balmumu uygulanabilir.
- Kullanılan alet ve ekipmanın temizliği: Topraktan geçen veya yapışkan maddeler ile taşınan hastalık etmenleri bir bitkiden diğerine kullanılan ekipmanlar veya insanlar aracılığı ile geçebilir. Bu sebeple kullanılan alet ve ekipman temizlendikten sonra kullanılmalıdır.
- Dayanıklı Çeşitlerin Yetiştirilmesi: Üretim materyalini seçerken yetiştiricilik yapılan bölgeye adapte olmuş dayanıklı çeşit seçilmelidir.
- Ekim ve Dikim Zamanının Ayarlanması: Bitki ekim dikim zamanlamasını iyi yaparak, üründe çoğu zaman zararlı tarafından meydana getirilecek zarar önlenebilmekte ya da en az seviyeye indirilebilmektedir. Sonbaharda erken ekilen baklaların, yaprakbiti saldırısından geç ekilenlere oranla daha kolay kurtulduğu, mısırın erken ekilmesinin yeşilkurt zararını azalttığı bilinmektedir.
- Hasat Zamanının Ayarlanması: Ürünün hasat olgunluğu dikkate alınarak böcek zararı en yüksek seviyeye çıkmadan hasat edilmesi gerekir. Bu sebeple arazideki canlı faaliyeti belli aralıkla sürekli olarak kontrol edilmelidir. Ekinlerin erken hasat edilmesiyle süne zararı da engellenebilir. Pamukta erken ekim ve erken hasat pamukta pembe kurt zararını aza indirir.
- Münavebe: Münavebe, ekim nöbeti veya rotasyon, ekolojik tarımın olmazsa olmazıdır. Bir tarlada uzun süre aynı bölgede aynı ürünün yetiştirilmesi sonucunda toprağın zayıfladığı tespit edilmiştir. Üst üste yetiştirilen bitkiler zayıf gelişme gösterir ve zararlılardan daha fazla etkilenir. Münavebe programında baklagiller ve derin köklü bitkiler kullanılmalıdır. Bir sene derin köklü bitki ekilirse diğer sene saçak kök ekilmelidir. Bu bölüm eklenmeli gerisine anlaştık.
- Bitki Artıklarının ve Yabancı Otların Yok Edilmesi: Hastalık ve zararlı ile bulaşık bitki artıklarının toplanıp imha edilmesi, daha sonra yetiştirilecek ürünün zarar görmesini önemli ölçüde azaltır.
B- FİZİKSEL VE MEKANİK MÜCADELE:
Bu mücadele zararlıların el, araç ya da makineler kullanarak toplanması, öldürülmesi ya da davranışlarının bozulması gibi işlemlere dayanır. Uygulama doğrudan zararlının üzerine yapıldığı için kültürel mücadeleden farklı olup, koruyucu ya da düzenleyici bir yöntemdir.
- Toplamak: Özellikle bir arada yaşayan zararlıların zarar yaptıkları dönemde toplanması işlemidir. Örneğin, elma iç kurdu, Akdeniz meyve sineği gibi etmenlerden zarar görmüş meyveler yerlere dökülür. Bu meyvelerin yerde çürümelerini beklemeden bahçeden uzaklaştırılmaları gerekir. Ayrıca Elma gövde kurduna karşı kabuk altındaki larvalar, kış döneminde bıçakla temizlenmeli ve bu işlemler sırasında açılan yaralar balmumu ile kapatılmalıdır.
- Engelleme: Zararlıların meydana getireceği zararları; çit bitkisi dikme, tel örgü, ham bez serme, saman balyalarından bariyer yapma gibi yöntemler kullanarak azaltmak mümkündür. Kuşları uzaklaştırmada rüzgarla hareket edebilen renkli levhalar asılabilir. Güneş ışığını yansıtıcı cd veya alüminyumlar kullanılabilir. Ekolojik tarımda yapılan bu perdeleme yöntemi aynı zamanda komşu arazilerden gelebilecek pestisit uygulamaları için de izolasyon mesafeleri oluşturabilir.
- Tuzaklar: Tuzaklar zararlı karşı mücadelede yoğunluklarını azaltmak amacıyla kullanılır. Ayrıca tuzaklar erken çıkışların sayımları için de kullanılır ve mücadele zamanının belirlenmesinde yol gösterici olur. Yapışkan, yem, renk, ışık gibi çeşitli tuzak tipleri vardır.
- Solarizasyon: Toprağın güneş ısısından yararlanılarak dezenfekte edilmesidir. Kimyasal mücadelesinin bile etkisiz kaldığı nematod mücadelesinde solarizasyon çok etkili bir ekolojik yöntemdir. Bu yöntemle nematodların dışında toprak böceklerine ve yabancı otlara karşı da etkilidir.
- Suya daldırma: Özellikle tohum böcekleri için kullanılır. Tohumlar ekimden önce su dolu bir kabın içine bırakılır. Böcek ile bulaşık olanlar veya böcek zararı görmüş olanlar hafif olduklarından su yüzünde kalır.
- Malçlama: Herhangi bir materyalle toprak yüzeyinin örtülerek yabancı ot tohumlarının öldürülmesi işlemidir. Yöntem ekolojik tarımda kullanılacağı için örtü polietlien vb kimyasal bir maddeden değil boyasız ham bez gibi doğal bir maddeden olmalıdır. Kullanılacak bez ışık geçirmemelidir.
C- KANUNSAL MÜCADELE (YASAL ÖNLEMLER):
Yurdumuzun herhangi bir yöresinde bulunan veya yurda girmesi yasak olan zararlı ve hastalık etmenlerinin başka bölgelere taşınmasını ve bulaşmasını engellemek amacıyla alınan önlemlere karantina önlemleri denir.
D-BİYOTEKNİK MÜCADELE:
Zararlıların yaşayışı ve davranışları üzerine etkili olan bazı doğal veya yapay maddeler kullanarak zararlıların normal davranış özellikleri bozulmak suretiyle uygulanan yöntemlere Biyoteknik Yöntemler denir. Bunun için bazı doğal maddelerden yararlanılır ki bunların en yaygın olanı feramonlardır. Feramon, bir tür tarafından salgılanan ve salgılandığında sadece o türün bireyleri tarafından algılanabilen maddelerdir. Feramonlar tuzaklar ile birlikte kullanılır. Örnekse sex feramonları tuzağın içine konulur ve tuzak bir ağaca asılır. Erkek bireyler sex feramonuna cezp olarak dişiyi bulmaya gelir ve tuzağın içine girer ve oradan çıkamaz.
Feromonların doğal düşmanlara, bal arılarına, tozlayıcı böceklere, omurgalı hayvanlara ve insanlara zararlı etkileri yoktur. Feramon tuzakları ekolojik tarmda çokça kullanılan ve sonuç alınan bir yöntemdir. Temizliği kolaydır.
E-BİYOLOJİK MÜCADELE:
Bitkilere zarar yapan hastalık, yabancı ot ve zararlı gibi etmenlere karşı yine bir canlının kullanılarak mücadele edilmesine biyolojik mücadele denir. Biyolojik mücadele etmenleri dediğimiz bu canlılara, yetiştirilen bitkilerin zararlıları açısından doğal düşmanlar adı verilir. En çok bilen örneği halk arasında uğur böceği olarak bilenen böcektir. Uğur böceği zararlı böceklerin yumurtalarını yiyerek çoğalmalarını engeller. Ekolojik üretimde biyolojik mücadele çokça tercih edilir. Özellikle örtü altı yetiştiriciliğinde doğal düşmanların seralara salımı yapılır. Bitki artıklarının yakılması yararlı böceklerin de yok olmasına neden olacağı için tercih edilmez. Biyolojik ajanlar sadece böcekler değil faydalı akarlar, bakteriler, virüsler, funguslar, kuşlar vb. canlılardır.
F-KİMYASAL MÜCADELE:
Ekolojik tarımda kullanımına izin verilen bazı bitki koruma ürünleri vardır. Bunlardan bazıları;
Azadirachta indica Neem ağacından elde edilmiş azadirachtin etken maddeli Neemazal ticari isimli insektisit.
Nane yağı, çam yağı, kimyon yağı gibi insektisit, akarisit, fungusit ve çimlenme engelleyici olarak kullanılabilen bitki yağları
Chrysanthemum cinerariaefolium’dan ekstrakte edilmiş piretrin ekten maddeli insektisit.
Quassia amara’dan ekstrakte edilmiş quassia etken maddeli insektisit ve uzaklaştırıcı.
Spinosad etkili insektisit
Pyrethroidler (sadece deltamethrin veya lambdacyhalothrin) sadece özel cezp edicilerle birlikte tuzaklarda kullanılır. Sadece zeytin sineği ve Akdeniz meyve sineğine karşı kullanılır.
Demir fosfat mollusit olarak yumuşakçalara karşı yüzeye dağıtılacak preparat olarak kullanılır.
Etilen; muz, kivi ve kakinin (Trabzon hurması) olgunlaştırılmasında; meyve sineğinin narenciyeye zarar vermesini önlemeye yönelik stratejinin bir parçası olarak narenciyenin olgunlaştırılmasında; ananasın çiçek bağlamasında, patates ve soğanda sürgün vermenin engellenmesinde kullanılır.
Mineral yağlar, insektisit ve fungusit (sadece meyve ağaçları, asmalar, zeytin ağaçları ve muz gibi tropikal ürünlerde kullanılır.) 15 lt l,k yağlık yağa 1000 lt su ölçü olarak kullanılabilir.
Kükürt, fungusit, akarisit ve uzaklaştırıcı
Kuartz kumu uzaklaştırıcı
Bakır hidroksit, bakır oksiklorür, bakır sülfat, bakır oksit, bakır oktanoate formlarındaki bakır fungusit olarak 6 kg/ha/yıl olarak kullanılır.
Yağ asidi potasyum tuzu (yumuşak sabun) insektisit
Potasyum bikarbonat fungusit
Kalsiyum hidroksit fungusit
Lesitin; soyadan elde edilen, su ve yağların bir arada bulunmasını sağlayan emülgatör bir maddedir. Bio-Blatt adlı preparat lesitin içermekte olup külleme hastalıklarına karşı kullanılır.
Propolis; Yalancı Mildiyö’ye karşı kullanılır.
Bu maddelerin dışında bitkisel içerikli ev yapımı pestisit uygulamaları da yapılmaktadır. Bu uygulamalar ekolojik tarımın ilkeleri doğrultusunda kullanımına izin verilen bazı materyallerin üreticiler tarafından hazırlanarak pratikte uygulanmasına yöneliktir. Bunlardan birkaç örnek;
- Tuz Spreyi: Kırmızı örümceklere karşı kullanılabilir. 2 Çorba kaşığı tuz ile 4,5 lt su karıştırılarak elde edilen solüsyon bitkiye uygulanır.
- Domates Yaprağı: Domates yaprağı zehirli alkoloid içerdiğinden suda bekletildiğinde kolay çözünür. Bu ilaçlar doğal düşmanları çekmede, yapraklarda görülen noktalı fungal hastalıkları önleyici olarak ve mısırda Heliothis zea’ya (mısır yeşil kurdu) karşı etkilidir. 1-2 fincan domates yaprağı, 2 fincan su içerisinde tüm gece bekletilir. Süzülerek yaklaşık 2 fincan su ile karıştırılır ve solüsyon bitkiye uygulanır.