Doğa ile uyumlu bir yaşam, ekolojik bütüne saygılı bir toplum hayali ile kurulan Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği’nin %100 Ekolojik Pazarlar projesinin ilk halkası Şişli % 100 Ekolojik Pazar, ekolojik sertifikalı ürünleri tüketiciye kısa yoldan ve uygun koşullarda ulaştıran Türkiye’nin de ilk ve en büyük organik pazarı.
Gerçekleşen hayaller
%100 Ekolojik Pazar’ın hikâyesi 10 yıl önce başladı. Aslında, 17 Haziran 2006 Cumartesi günü açılışı yapılan Şişli %100 Ekolojik Pazarı, hem bir başlangıç hem de bir sonuçtu. Sağlıklı gıdaya ulaşmak, gıdasını üretenleri tanımak ve onları desteklemek isteyen kentliler; ürettiği organik gıdayı alıcısına ulaştırmak üzere pazar arayışında olan ve daha fazla alıcıya ulaşmak isteyen ekolojik üreticiler için hayal edilen bir başlangıçtı.
Temiz, adil, sağlıklı ve sürdürülebilir gıdayı yaygınlaştırmak için yıllardır çaba gösteren Victor Ananias ve ekolojik üretici ile ekolojik ürün kullanıcısını bir pazaryerinde buluşturmak isteyen Buğday Derneği içinse yıllardır verdiği çabanın bir sonucuydu.
Buğday Derneği ekipleri, pazar açılmadan önceki beş ay boyunca Malatya’dan Samsun’a, Adana’dan İzmir’e, ülkedeki organik üreticilere ve sektöre projeyi anlattı; onları ikna etmeye çalıştı. Başlangıçta sektörde yer alanların bir çoğu ekolojik pazarı gerçekçi bulmamış olsa da, 16-17 Haziran 2006’da pazara ürün getirmek üzere yola çıkan üreticiler, güneşli bir Cumartesi günü sabahın ilk ışıklarıyla pazaryerinde çalışmaya başlayan Buğday Derneği’yle birlikte pek çok insanın hayalini gerçeğe dönüştürdüler.
Bu buluşma, 10 yıl boyunca her Cumartesi tekrarlanırken, Şişli’deki pazaryerinde “nereden nereye” dedirtecek bir değişim yaşandı. Eskiden kimselerin adını bile bilmediği, hatta tinerci ve alkol bağımlılarının uğrak yeri olarak bilinen pazaryeri, birkaç yılda sanatçı, bilim insanı, siyasetçi ve kanaat önderlerinin buluşma noktası haline geldi. Çevresinde yeni yükselen gökdelenlerdeki dairelerin “organik pazarın yanı” diye pazarlanmasından, başka günlerde aynı yerde antika ve tekstil pazarları açılmasına kadar, semtin dönüşümünde ciddi bir rol oynayan pazaryeri, sadece ekolojik gıdanın yaygınlaşmasını sağlamakla kalmadı; insana, doğaya, kente, tarıma ve gıdaya yönelik dönüşümün öncü projelerinden biri oldu.
Rakamlarla Şişli Ekolojik Pazar
Haziran 2006’da; 48 tezgâhta 25 üretici ve esnafla başlayan Şişli %100 Ekolojik Pazar, 10.yılında yemek sunanlar hariç 307 tezgâhta 76 üretici ve esnafla büyümeye ve gelişmeye devam ediyor. Şişli %100 Ekolojik Pazar’da yılda 700 ton civarında ekolojik taze sebze ve meyve satılıyor. 2015 yılı itibariyle %100 Ekolojik Pazarlarda ürünü değer bulan taze sebze, meyve üretici sayısı ise 428.
Bugün Şişli %100 Ekolojik Pazar, işlenmiş/ambalajlı ürünlerde -kozmetik, deterjan, tekstil, sağlık ürünleri hariç- gıda ürünü olarak 110 marka ve 274 çeşit (sadece 12 çeşit kırmızı et ürünü, 11 çeşit sirke) ile tüketiciye en fazla alternatif sunan alışveriş noktası.
Buluşma noktası
10 yılda, özellikle iç pazara yönelik organik üretim yapan küçük ve orta ölçekli üreticilerin destekçisi olan Şişli Ekolojik Pazarı, sosyal ve kültürel buluşma noktası oldu. Yüzlerce çiftçinin destek verdiği, binlerce insanın alışveriş yaparak üretenlerin ve ürünlerin hikâyeleriyle buluştuğu, bir köşesinde çocukların neşeyle vakit geçirip yeni şeyler öğrendiği, medyanın ilgisinin eksik olmadığı bir model haline geldi. Bu süreçte %100 ekolojik pazarları örnek alan çok sayıda organik pazar kuruldu. Bugün Türkiye’deki organik pazar sayısı 16’ya ulaşmış durumda. Bunlardan 7’si Buğday Derneği işbirliğinde kurulan %100 Ekolojik Pazar markasıyla model olmayı sürdürüyor.
Ürün çeşitliliği arttı
Ekolojik pazarlar, sertifikalı organik ürünlerin toplum tarafından tanınmasını ve bilinmesini sağladı. Böylece ekolojik ürün kavramı günlük hayatımıza girdi. Gerçek gıdaya ulaşmak isteyen çok sayıda tüketici, ekolojik ürünün sadece taze sebze-meyveden oluşmadığını tekstilden, temizlik ve kozmetik ürünlerine kadar hemen her alanda ekolojik tercihlerin yapılabileceğini Şişli %100 Ekolojik Pazar’da gördü.
İlgi ve iletişim arttıkça; tezgâhlar organik et, süt ürünleri, tahin, helva, yufka, lokum, safran, yerli kozmetik ürünler, tekstil, birçok gurme ürün, ithal kozmetikler, çikolatalar, temizlik malzemeleriyle doldu. İlk kurulduğu haftalarda onlarla ifade edilen ürün çeşitliliği bugün 274’e ulaşmış durumda.
%100 Ekolojik Pazarlar’ın sürekli genişleyen ürün yelpazesi ve çeşitliliği sayesinde, organik üretim yapan üreticiler için yeni olanaklar doğuyor. Aynı zamanda Türkiye çapında üreticiler arası bir iletişim platformu haline gelen Ekolojik Pazarlar bilgi alışverişi ve örgütlenmeye de altyapı sağlıyor. Pazaryerinde kurulan iletişimler ve büyüyen iç pazar sayesinde, son 10 yılda birçok yeni dernek, kooperatif ve birlik kuruldu.
Hem alışveriş, hem eğitim hem eğlence…
%100 Ekolojik Pazarlar, ekolojik ürün alışverişinin yanı sıra ekolojik yaşamın farklı alanlarında çeşitli etkinliklere katılım olanağı da sağlıyor.
Pazarın müdavimleri, sabahın erken saatlerinden itibaren hem alışveriş ediyor hem de pazarda gerçekleşen etkinliklere, söyleşilere katılıyor. Gerçek temizlik atölyelerinden, kompost eğitimine; çocuklarla alışveriş hafiyesi oyunundan, “kendi çantanı kendin dik” atölyesine; konserlere, kitap sergilerine pek çok konuda buluşma-bilgilendirme alanı sunan Şişli Ekolojik Pazar, diğer pazarlar için de model oluşturuyor.
Balkon bahçeciliği eğitimi, küllü su atölyesi, çocuklara yönelik etkinlikler (Gel Oyna T-İstasyonu, Davulumdan Masallar, Atık Malzemelerle Heykelcikler), solucanlı kompost atölyesi, söyleşiler, konserler, kitap şenlikleri 10 yılda düzenlediğimiz etkinliklerden sadece birkaçı…
Bir iletişim platformu
Medyada ekolojik tarım, gıda güvenliği, güvenilir gıda ve sağlıklı beslenme ile ilgili haberlerde % 100 Ekolojik Pazarlar’ın adı sık sık geçiyor. Bir cumartesi sabahı, yolunuzu Şişli Ekolojik Pazar’a düşürürseniz, tezgâhların arasında, büyük bir titizlikle sebze meyve seçen bir sanatçıyla karşılaşma olasılığınız çok yüksek.
Şişli %100 Ekolojik Pazar’da hem sağlıklı gıdaya ulaşan, hem çocukları ya da aileleriyle keyifli saatler geçiren müdavimler arasında Halit Ergenç, Bergüzar Korel, Nil Karaibrahimgil, Leman Sam, Şehnaz Sam, Derya Köroğlu, Nejat Yavaşoğulları, Alper Kul, Tuğçe Kazaz, Burcu Güneş, Hülya Darcan, Jülide Kural, Deniz Türkali gibi isimler yer alıyor.
Ayrıca artık çok sayıda gurme, aşçı ve restoran sahibi de müşterilerine organik ve doğal ürünler sunmak, mevsimlik ürünleri mutfaklarına taşımak için ekolojik pazarı tercih ediyor. Buğday Derneği denetimi ve danışmanlığında yerel yönetimlerle birlikte kurulan %100 Ekolojik Pazarları tercih eden sanatçılar, sağlıklı beslenmek istedikleri, gıda güvenliğini önemsedikleri için, insan ve doğaya zararlı kimyasallardan ari ve GDO’suz alan olarak Buğday Derneği’nin denetimindeki %100 Ekolojik Pazarlar’dan güvenerek alışveriş yaptıklarını belirtiyor.
Doğayı ve insanı düşünen üreticiler
Şişli Ekolojik Pazar’daki tezgâh sahiplerinin çok büyük bir bölümü üretici aynı zamanda. Hepsi ürünlerini hemen tüketiciye ulaştırabilmekten ve pazar gibi bir platformda tüketicilerle buluşup, biraraya gelmekten mutlu. Çoğu birbirini tanıyor, haftalık sohbetlerini yapıyor ve bir dahaki haftaya görüşmek üzere tamamlıyor günü.
Hatice ve Halil Halaç çifti, pazara yeni katılan üreticilerden. Her hafta İzmir’den geliyorlar. 2010 yılında organik tarıma başlayan çift, aslında yıllar öncesinden organik tarıma başlamak istiyormuş. Ürünlerini 20 yıl öncesinde bile tarım ilacı koymadan yetiştirmeye çalışan Halil bey, köylünün tarım ilacını neredeyse limitsiz kullandığını, toprağa boca ettiğini görüp üzüldüğünü, “biz insanları zehirliyoruz” diye vicdan azabı çektiğini söylüyor. Zehir kullanmayı reddeden çift, çevreye, insana zarar vermeden tarım yapmak isteyince, kendilerini organik tarımın içinde bulmuşlar. Ege Üniversitesi’nden Tayfun Özkaya’dan aldığı eğitimle kompost yapmayı öğrendiğini söyleyen Halil bey, şimdi tonlarca ürettiği kompostun toprağın bir numaralı vazgeçilmezi olduğunu vurguluyor. Yaşadığı yerde bolca olan Kekik atıklarını da böcek ve zararlılara karşı kullandığını söyleyen Halil bey, ürünlerini güvenle alan ve tüketen pazar müşterilerinden de memnun. Şişli Ekolojik Pazar’a gelen tüketicilerin burada satılan ürünlere güvendiğini, inandığını söyleyen Halil bey, karşılıklı güven duygusunu yaşadığı için mutlu olduğu ekliyor.
Pazardaki enfes organik tatlıların, pastaların ve kurabiyelerin ablası Serap Onay ise kendini tesadüfen pazarda tezgah sahibi bulanlardan… Sekiz yıldır pazarda tezgâh açan Serap hanım, herkes işini sevdiği, işine güvendiği için bunun pazardaki ortama da yansıdığını ve farklı bir enerji kattığını belirtiyor. Bu güven duygusuyla müşterilerle de yakınlaştıklarını ve aile gibi olduklarını söyleyen Serap hanım yeni yeni ürünler yaratmanın peşinde bir yandan da. Organik ürünlerle şeker kullanmadan tatlılar yapan Serap hanım, lezzetli ve sağlıklı ürünler üretmenin onu rahatlattığını ve bu yüzden mutlu olduğunu ekliyor. Pazarın ilk gününden itibaren tezgâh açan Şaban Burhan, açıldığı günden bu yana Şişli Ekolojik Pazar’da. Burhan, gelen müşterileri iş ortağı olarak düşünüyor. Çoğu müşterisinin Bursa’daki çiftliğine de bizzat geldiğini söyleyen Burhan, 10 yılda organik ürün kavramının ve farkındalığın geliştiğini ancak hâlâ yeterli seviyede olmadığını düşünüyor.
Müşteri değil türetici olmak
“Şişli % 100 Ekolojik Pazarın açıldığı ilk gün de buradaydım. Arkadaşım rahmetli Victor ve arkadaşlarıyla böyle bir projenin içinde olmaktan, buraya gelmekten dolayı çok mutluyum.” Bu sözler pazarın müdavimlerinden Ferhat Şirin’e ait. Pazarın açıldığı ilk günden bu yana ürün çeşitliliği ve tezgâh sayısında inanılmaz bir değişim olduğunu söyleyen Şirin, pazarın dostluk ilişkileri açısından da kendisi için vazgeçilmez olduğunu belirtiyor: “Burada çok güzel dostluklar, bağlantılar kurduk ve aile gibi olduk. Sağlıklı yaşam açısından da ekolojik beslenmenin önemini biliyorum, ben de bu konuya çok dikkat ediyorum. Buğday Derneği’nin katkıları bu konuda çok büyük.”
Buğday Derneği üyesi Yaşar Gönülay ise açıldığı günden beri pazara geldiğini söyleyerek aldığı gıdanın güvenirliğine dikkat çekiyor: “Burayı neden tercih ediyorum? Organik gıda tüketmek istediğim için. İlk başta bu kadar güvenmiyordum. Ancak dernek, bu konuyu çok iyi takip ediyor, inceliyor. Üreticilerin de sayısı arttı, onlar da birbirlerini takip ediyorlar. Şu anda aldığım her ürünü güvenle tüketiyorum.”
Pazarın Kilometre Taşları
* 2006 … Şişli %100 Ekolojik Pazar açıldı. İlk gün tezgâh sahibi sayısı 25’ti.
* 2008… Mart ayında Antalya % 100 Ekolojik Pazar açıldı.
* 2008… Temmuz ayında Samsun % 100 Ekolojik Pazar açıldı.
* 2009 … Şişli %100 Ekolojik Pazarda ilk defa işgaliye ödendi ve tezgâh kurma belgesi alındı.
* 2009 … İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti projesi kapsamında Şişli Ekolojik Pazarı ile işbirliği onaylandı.
* 2009 … Şişli %100 Ekolojik Pazar’da naylon poşet kullanımı kaldırıldı.
* 2009… 20 Aralık 2009’da Anadolu yakasının ilk ekolojik pazarı Kartal % 100 Ekolojik Pazar açıldı.
* 2010 … 23 Şubat’ta Beylikdüzü % 100 Ekolojik Pazar açıldı.
* 2010 … 28 Mayıs’ta Bakırköy % 100 Ekolojik Pazar açıldı.
* 2012 … Gümrük ve Ticaret Bakanlığı’nca çıkarılan Pazaryerleri Hakkında Yönetmelik kapsamında, Belediyelere Organik Pazar açma yetkisi tanındı.
*2012 … 17 Eylül’de Burhaniye % 100 Ekolojik Pazar, sezonluk olarak, hizmet vermeye başladı.
* 2012… 25 Ağustos’ta Konya Meram % 100 Ekolojik Pazar hizmet vermeye başladı.
* 2013 … Şişli %100 Ekolojik Pazar’daki tezgâh sayısı 290’a ulaştı.
* 2013 … 15 Haziran’da Seferihisar % 100 Ekolojik Pazar açıldı.
* 2013 … 21 Temmuz’da Kayseri Kocasinan %100 Ekolojik Pazarı açıldı.
* 2014 … %100 Ekolojik Pazarlara gelen taze sebze meyveler, web tabanlı bir sisteme giriş yapılarak tüm üreticilere ait satış ve fiyat verileri için bir veri tabanı oluşturuldu.
* 2014… 13 Nisan’da Küçükçekmece % 100 Ekolojik Pazar açıldı.
* 2014… 13 Ağustos’ta Kayseri Talas %100 Ekolojik Pazar açıldı.
* 2015 … Pazardaki tezgâh sayısı -yemek tezgahları hariç- 307’ye, tezgah sahibi sayısı 76’ya ulaştı.
* 2016… Türkiye’nin ilk ve en büyük organik pazarı Şişli %100 Ekolojik Pazar’ın 10. yaşı kutlanıyor.