Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) uzmanlaşmış kanser kuruluşu olan Uluslararası Kanser Araştırmaları Kurumu (International Agency for Research on Cancer- IARC) GDO’lu ürünlerin %80’inde kullanılan ot ilacı (herbisit) etken maddesi olan (Glyphosate) Glifosat’ın insanlarda muhtemelen kanser yaptığını açıkladı.(1)

Raporda da belirtildiği gibi, Glifosat  tüm herbisitler içinde en yaygın olanı. Değişik tarım, orman, şehir ve konut uygulamalarında yaygın olarak kullanılıyor. Kullanımı, genetiği değiştirilmiş Glifosat herbisitine dayanıklı ürünlerin geliştirilmesiyle daha da arttı. Genellikle GDO’lu soya ve mısır üretiminde kullanılan ve Roundup adıyla satılan glifosat, havada, suda ve yiyeceklerin yanı sıra ilaca maruz kalan tarım işçilerinin kan ve idrarlarında da tespit edildi. (2)

Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr.Tayfun Özkaya “insanlarda muhtemelen kanser yapar” sözünün hafife alınmaması gerektiğini altını çiziyor: “Çünkü doğrudan insanlarda deney yapılması mümkün değil. Hayvan deneyleri ile bu sonuca ulaşılıyor.”

Dünya Sağlık Örgütünün bu açıklamasının ardından geçtiğimiz hafta, ABD Çevre Koruma Ajansı (EPA) yetkili mercilerin, gıdada ilgili ilacın kalıntılarını test etmeye başlayabileceğini duyurdu.(3) Ülkede 2011’de, 300 soya fasülyesi üstünde yapılan testlerde, 271’ inde glifosata rastlandığı belirtiliyor (4). Ayrıca yapılan araştırmalara göre glifosat sadece “muhtemelen kanserojen” olmasının dışında, sağlık açısından pekçok kötü etkiye ve soruna yolaçıyor.

Glifosat Kullanımı Artıyor!

Dünyada bu etkili maddeli ilk herbisiti çıkaran Monsanto firması olmakla beraber, artık bir çok ülkede başka bir çok firma da bu herbisidi üretiyor ve kullanımı da her geçen gün artıyor. Organik tarım uzmanı ve danışman Nurhayat Bayturan’a göre, bu  artışa yol açan en önemli sebeplerden biri, bağışıklık kazanan yabani otlar gelişmesi ve bu sebeple daha fazla ot ilacı gereksinimi. ABD Tarım Bakanlığı’nın verilerine göre sadece 2013’ te 28 milyon hektar araziden fazla arazide  glifosata dirençli yabani ot gelişmiş (5).İkincisi ise glifosata dirençli genetiği değiştirilmiş (GDO’lu) kültürlerin artması ve ekilmesi. Örneğin Arjantin’de neredeyse soya üretiminin tümünde, 19 milyon hektar arazide, genetiği değiştirilmiş soya kullanılmış.

Buğday Derneği Eş Genel Müdürü Batur Şehirlioğlu da  2013’te ABD Çevre Koruma Ajansı’nın (EPA), gıdalarda bulunabilir glisofat miktarını arttırdığına dikkat çekiyor. Kalıntı miktarı havuçta 25, tatlı patateste 15 kat fazlalaştırılıyor. Bu artışların, Monsanto firmasının 2012’de yaptığı talebin ardından gelmesi de dikkat çekici. Bu artış kararına dayanak olarak herhangi bir araştırma ya da test yaptırmayan ya da bağımsız araştırmaları dikkate almayan EPA, sadece Monsanto’nun yani ürünü satan firmanın yaptığı testleri baz alıyor.(6)

Peki 70’ lerden beri kullanılan bu ot ilacının 40 yıl sonra neden gıdada kalıntı seviyesinin arttırılmasına ihtiyaç duyuluyor?

Batur Şehirlioğlu’na göre, yabani otlar bağışıklık kazandıkça ve direnç gösterdikçe daha fazla ilaç kullanmak, dozajını arttırmak gerekiyor. Bu da kalıntı seviyesini arttırmayı gerektiriyor; insan sağlığını, çevreye ve su kaynaklarına etkisini sorgulamadan.

Peki Türkiye’de durum ne?

TÜİK verilerine göre;  tarım ilaçlarında 1979’da 8.396 ton dolayında olan  tüketim, 2008’de 20.000 tonu geçmiş. Ülkemizdeki kimyasal tarım ilaçlarının kullanımı, maalesef sağlığımızı olduğu kadar çevremizi de etkileyebilecek bir biçimde. Bu sorunun en temel nedeni kontrolsüz ve bilinçsiz kullanım. Ayrıca bitki koruma çalışma ve hizmetlerinin Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’na bağlı iki farklı Genel Müdürlük tarafından Daire Başkanlığı düzeyinde yönetilmesi ve  son yıllarda yürürlüğe giren mevzuatlar da bu konuda yetersiz.

Uluslararası Kanser Araştırmaları Kurumu’nun söz konusu açıklamasının ardından Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı da bir açıklama yayınlayarak kamuoyunun eksik ve yanlış bilgilendirildiğini duyurdu (7). Açıklamada;  genellikle erken ilkbahar döneminde yabancı ot kontrolünü sağlamak amacıyla toprağa uygulanan Glyphosate’ın  toprakta 10-15 gün içerisinde toprak mikroorganizmaları tarafından parçalandığı belirtilerek,  bitkisel ürünlerde hasat öncesi alınan numunelerde gerekli analizler ve denetimlerin Bakanlıkça yapıldığı vurgulandı.

Açıklamada ayrıca, Bitki Koruma Ürünlerinin tavsiyesine uygun olarak önerilen dozda ve zamanında kullanılması gerektiği , bu önlemler alınmadığı takdirde ise insan, bitki ve çevre sağlığı açısından risk oluşturduğu belirtiliyor. Oysa ki ülkemizde bu tür ilaçların herkesin ulaşabileceği bir şekilde ve yaygın kullanımı gözönüne alındığında durum endişe verici.

Hepimizin ne yediğini bilmeye hakkı vardır!

Glifosat’ın toprakta parçalanması için gereken süre, Tarım Bakanlığı’nın açıkladığı gibi 10-15 gün ile sınırlı değil maalesef.  Toprakta glifosatın yarı ömrü 2 ila 197 gün arasında değişiyor. (8) Kullanıldığı toprağın yapısı ve iklim koşulları da toprakta kalma süresini etkileyen faktörlerin başında geliyor. Araştırmalar, glifosatın su kaynaklarına da karışarak su piresi gibi canlılara birebir etkisi olduğunu gösteriyor (9). Glifosat’ın sudaki yarı ömrü ise ortalama 91 güne kadar sürüyor.Bu noktada, Amerikan Çevre Ajansı (EPA) ve AB’ nin etki tahminleri de yetersiz ve yenilenmeli.

Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü Emekli Öğretim Üyesi Nafiz Delen de önemli bir noktaya işaret ediyor:

“Glifosat sistemik bir herbisittir. Otların üzerine püskürtüldüğünde, köklere doğru taşınır ve bitkiyi öldürür. Doğal olarak derinde kalmış ot tohumlarına etkili olamaz. Ancak bir çok pestisit gibi, glifosatın da yeraltı sularına sızma ya da buharlaşarak havaya karışma riski bulunmaktadır. Yeraltı sularına sızma riski olan pestisitlerin su kaynaklarından uzakta kullanımları gerekmektedir. Gelişmiş ülkelerde bu yönlü kısıtlamalar vardır. Ancak, bizde yok. Buharlaşabilen pestisitlerin en büyük tehlikesi, onları uygulayanlaradır. Bu nedenle, uygulayıcıların koruyucu giysiler ve maske ile ilaçlama yapması gereklidir. Ancak, böyle bir kurala ülkemizde fazlaca uyulmamaktadır. Ayrıca tüm tarım ilaçları bilinçsiz ve kontrolsüz kullanıldıklarında, zararlı organizmalarda dayanıklılık sorununa yol açar. Bu konu ülkemizde çok yaygındır ve çevremizi, sağlığımızı etkileyebilmektedir. Çünkü, zararlı organizmalar dayanıklılık kazandıkça, kullanıcı doz yükseltmelerine gider. Bu da kalıntı riskini artırır.”

Ziraat Yüksek Mühendisi Yahya Emin Demirci’ye göre de; glifosat büyük oranda bitki bünyesine alınmakta veya genellikle de  bir miktar yüzeyde kalıntısı söz konusu olabilmektedir. Bitki üzerinde kalan partiküllerin bu aşamadan sonra topraktaki yolculuğu toprağın fiziksel yapısından tutun, mikroorganizma yapısına veya iklim şartlarına kadar birçok etkene bağlı olarak değişebiliyor. Bu değişkenlere bağlı olarak da yeraltı suyuna karışması, toprak partiküllerine tutunup farklı taşıyıcılarla ilaçlama yapılmayan bölgelere taşınması veya topraktaki organik maddelere tutunup mikroorganizmalar tarafından alınması söz konusu olabilir.

ABD’de soya gibi kontrollü ekimi yapılan alanlar da bile son üründe çıkan glifosat kalıntısı Türkiye’de ekilen mısırda niye çıkmasın? Tarım Bakanlığı “10-15 gün içinde toprakta parçalanır” derken aslında kamuoyunu yanıltıyor. Gıdaya bulaştığı, kalıntı bıraktığı testlerde ortaya çıkmış, insanda da “muhtemelen” kanserojen etkileri olan bu ilaçla ilgili daha çok araştırma, analiz ve denetim yapılması ve bunların kamuoyuyla şeffaf bir şekilde paylaşılması gerekir. Hepimizin ne yediğini bilmeye hakkı vardır!

Bir diğer kritik konu ise; ülkemiz ithal yoluyla bir çok tarım ürününü yurt dışından temin ediyor. AB Hızlı Alarm Sistemi verilerine göre; 2011 yılının 8. – 17. haftalarında AB ülkelerine gönderilen 16 parti mercimekte glifosat kalıntısı saptandı. Türkiye ithal ettiği mercimeğin çoğunu Genetiği değiştirilmiş (GDO) mercimek üretimi yapan Kanada’dan alıyor. Bu durumda ithal edilen ve GDO’lu olma olasılığı bulunan ürünlerin ülkemize de girme riski devam ediyor. Bu konuda analizlerin yetersiz olduğu bizzat Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından kabul edildi. Bakanlığın 1 Ağustos 2014 tarihli resmi yazısında Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar (GDO) içeren bazı mısır ve soya çeşitlerinin de Türkiye’de kimlik ve miktar tespitinin yapılamadığı belirtiliyor.

Greenpeace’in yaptığı araştırma ve bu araştırma sonuçlarıyla hazırlanan rapora göre ise; Türkiye’de zaten, GDO’lu ürünlerin incelenmesi konusunda laboratuvarlar yetersiz.(10) Tarım Gıda ve Hayvancılık Bakanlığı’na bağlı, Türkiye Akreditasyon Kurumu TÜRKAK’tan akredite laboratuvarların hiçbiri, Türkiye’de izinli olmayan GDO’ların tespitini yapamıyor.Ayrıca  Biyogüvenlik Kurulu, hayvan yemi olarak kullanılmak üzere 10’un üstünde GDO’lu soya ve mısır çeşidinin ithalatına izin veriyor.Bunların yem olarak Türkiye’ye girdikten sonra ne amaçlı kullanıldığına yönelik de bir izlenebilirlik yok.

Ne yazık ki tarım sektöründe kullanılan tarım ilaçları, gübreler, hormonlar, insan sağlığı ve ekosistem üzerindeki etkilerine yönelik uzun vadeli araştırmalar yapılmadan kullanıma sunuluyor. Böylece bir anlamda  tarım işçisi, tüketici denek olarak kullanılıyor. Devletler ve Dünya Sağlık Örgütü gibi yapıların da görevi, yıllarca kullanımdan sonra yapılan araştırmalar ile bu ilaçların kullanımına sınırlama getirmek veya yasaklamak değil, kullanıma sunulmadan gerekli araştırmaların yapılmasını sağlamak olmalı. Bu konuda yapılan açıklamada belirttikleri gibi, Bakanlığımızın görevinin de AB’ yi takip etmek değil, tarım işçisini ve tüketicisini korumak için gerekli araştırmaları yapmak, tedbirleri almak, mevzuatları çıkarmak olduğunu düşünüyoruz.

Yine Monsanto’nun ürettiği zehirli böcek ilacı DDT de, Rachel Carson’un  “Sessiz Bahar” kitabında ölümcül etkileri  ve kanser riski ortaya çıkarılana kadar dünyada çok yaygın bir biçimde kullanılıyordu. Bu zehirli kimyasal kitabın yayınlanmasından ancak 10 yıl sonra yasaklanabildi (11).Aynı şekilde Glifosatın da, bir 10 yıl daha hayatımızda olmasına izin vermeyelim!

Kaynaklar:

1-    http://www.thelancet.com/journals/lanonc/article/PIIS1470-2045%2815%2970134-8/fulltext

2-    http://bugday.org/portal/galeri/dosyalar/Glyphosate_Canserojen_Lancet_Oncology_Ceviri.pdf

3-    http://www.trust.org/item/20150417221811-ag59j/

4-    http://sputniknews.com/us/20150418/1021050402.html

5-    http://sustainablepulse.com/2014/08/21/glyphosate-sales-boom-powers-global-biotech-industry/#.VTYXj2babAb

6-    http://www.commdiginews.com/health-science/are-epa-approved-levels-of-glyphosate-residue-in-our-foods-too-high-13855/

7-    http://www.tarim.gov.tr/Sayfalar/Detay.aspx?OgeId=61&Liste=BasinAciklamalari

8-    https://en.wikipedia.org/wiki/Glyphosate#cite_note-NPIC_Data_Sheet-26

9-    http://link.springer.com/article/10.1007/s10646-012-1021-1/fulltext.html

10- http://www.greenpeace.org/turkey/Global/turkey/report/2014/06/GDO%20rapor.pdf

11- https://avaazmedia.s3.amazonaws.com/Roundupsources.pdf

GDO’da binde 9 “bulaşıklığa” göz yuman yeni yönetmelik, GDO konusunun oranlarla esnetilebilecek bir konu olmadığını ve tamamen yasaklanması gerektiğini bir kez daha ortaya koydu. Gıda ve hayvancılık politikalarıyla hayvan yeminde kendine yetebilecek konuma gelebilecek olan Türkiye, GDO’ya muhtaç değil.

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın “GDO’lar ve Ürünlerine Dair Yönetmelik”te yaptığı değişiklik sonucu, analiz edilen ürünlerde binde 9’a kadar GDO’ya “bulaşıklık” değerlendirmesiyle göz yumulması kararı, yeni soru işaretlerini de beraberinde getirdi. Yeni yönetmelik GDO konusunun oranlarla esnetilebilecek bir konu olmadığı ve bu nedenle tamamen yasaklanması gerekliliğini bir kez daha ortaya koydu.

Biyogüvenlik Kurulu’nun sadece hayvan yemi için, 17 GDO çeşidinin ithaline izin vermesi ve GDO’lu hayvan yeminden GDO’lu olmayan hayvan yemine “bulaşıklık” konusunda kamuoyuna bugüne kadar herhangi bir mağduriyet yansımaması, “bulaşıklık oranıyla ilgili neden yeni bir yönetmeliğe gerek duyuldu” sorusunu akla getiriyor. Bugüne kadar Türkiye’de pirinç ve bebek maması gibi gıda ürünlerinde GDO sorunu söz konusu olduğundan, yönetmeliğin kimlerin mağduriyeti kastedilerek çıkarıldığı da ayrı bir soru işareti.

Yönetmelikte yer alan “GDO bulaşanı olan ürünlerde bulaşan olarak tespit edilen genlerin Biyogüvenlik Kurulu tarafından onaylanmış olması durumunda ürünler onay amacına uygun olarak kullanılabilir” maddesi, bazı hukukçular tarafından gıdada binde 9’a kadar GDO bulaşıklığına ya da GDO kullanımına izin verilmesi olarak yorumlanıyor. Biyogüvenlik Kurulu’nun gıda için GDO ithaline ilişkin bir izni söz konusu değilken, Bakanlığın bu tür yorumlara yol açacak bir yönetmelik yayımlaması, gıda güvenliği açısından endişe verici sonuçlara yol açabilir. Ayrıca yönetmelikte bebek mamalarıyla ilgili bir ibare yer almaması da, bebek mamalarında GDO’yu tamamen yasaklayan Biyogüvenlik Yasası’yla çelişiyor.

325 bin kişi gıdada GDO’ya “hayır” demişti

Gıdada GDO kullanımıyla ilgili olarak şirketler, 2012 yılında kamuoyundan gelen tepkiler nedeniyle, Biyogüvenlik Kurulu’na yaptıkları başvurularını geri çekmişlerdi. 325 binden fazla kişi, Greenpeace’in “Yemezler” kampanyasına katılıp, Türkiye Gıda Dernekleri Federasyonu’nun 29 adet gıda amaçlı GDO için ithalat başvurusunu geri çekmesini sağlamıştı. Sonuç olarak kamuoyunun da tepkisiyle bugüne kadar gıdada GDO kullanımına izin verilmedi.

Ancak yeni yönetmelikte, “GDO bulaşanı olan ürünlerde bulaşan olarak tesbit edilen genlerin, Biyogüvenlik Kurulu’nca onaylanmış olması durumunda, ürünler onay amacına uygun olarak kullanılabilir” maddesinde yer alan “ürünler” ve “kullanılır” ifadeleri, hayvan yemleri için izin verilen GDO’ların diğer gıda ürünlerine de bulaşabileceğinin kabul edilmesi veya gıdalar için de kullanabileceğine yönelik endişelere neden oluyor.

Bugüne kadar hiçbir gıda maddesinde binde bir dahi olsa, GDO bulaşıklığına izin verilmiyordu. Kontrol edilen ithal gıdalarda binde 1 oranında GDO’ya rastlansa bile, yaptırımlar uygulanıyordu. Ancak yeni yönetmelik, Biyogüvenlik Kurulu’nun izin verdiği GDO’lar için binde 9’a kadar bulaşıklığa göz yumulmasına neden oluyor.

Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği olarak, GDO’yla ilgili “bulaşıklık” sorununun bu tür esneme tedbirleriyle önlenemeyeceğini, denetimde çok ciddi sorunlar yaşanabileceğini ve bunun da gıda güvenliği ile tüketici hakları açısından olumsuz etkileri olacağını düşünüyoruz. Bu tür esnetme kriterleri yerine Biyogüvenlik Yasası’nın yeniden gözden geçirilerek GDO’nun tamamen yasaklanması ve tesadüfi GDO “bulaşıklığı” konusunda mağduriyeti giderecek düzenlemeler, kriterler getirilmesi gerekiyor.

Türkiye GDO’lu yeme muhtaç olmayabilir

Mısır üretiminin giderek arttığı ülkemizde hayvan yemi, üstelik GDO’lu yem ithalatına gerek olmayabilir. Türkiye, doğru bir ekim/üretim planlamasıyla hayvan yeminde kendine yetebilir duruma gelebilir ve bu duruma gelinceye kadar da GDO’lu hayvan yemi yerine GDO’suz hayvan yemi ithal edebilir.

Bakanlığın GDO’ların ithaline izin vermek yerine, özellikle son yıllarda hayvan yemi konusunda kendine yeten bir ülke olma yolunda adım atması ve hayvan yeminde de GDO ithalatını tamamen terk ederek, GDO’yu tamamen yasaklaması gerektiğini düşünüyoruz.

GDO ithali yerine, GDO’ya yasak getiren ekolojik tarım teşvik edilsin

Ekolojik tarım, insana ve çevreye dost üretim sistemlerini içeren bir tarım şekli olduğu için sentetik, kimyasal ilaçlar ve kimyasal gübrelerin kullanımına karşı. Üretimde, ürünün kalitesini yükseltmeyi amaçlıyor. Bu nedenle ekolojik tarımla üretilen ürünlerde GDO kesinlikle yasak.

GDO’yla ilgili esneme tedbirler yerine, doğal yaşamın sürdürülebilirliğini esas alan ekolojik tarımı teşvik edici düzenlemeler beklediğimiz Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın, GDO’yu sınırlarımızdan sokmayarak, hayvan yeminde ve gıdada kendine yeterli bir ülke olma yolunda adımlar atmasını bekliyoruz.

GDO’ya Hayır Platformu’nun bileşenlerinden biri olarak, ekolojik yaşamın sürdürülebilirliği yolunda; bilgilendirme ve bilinçlendirme çalışmalarımızı sürdürmeye devam edeceğimizi yineliyoruz.

Buğday Ekolojik Yaşamı Destekleme Derneği